نکات مهم از نظر اسلام در رابطه زناشویی

مقدمه

اساس و پایه زندگی مشترک بر انس، محبت و عاطفه بنا شده ‌است تا زمینة آرامش زن و شوهر فراهم شود. قرآن کریم می‌فرماید: «و از آیات و نشانه‌های خداوند این است که برای شما از خودتان همسرانی قرارداد تا پیش آنها آرام بگیرید و در میان شما مودت و رحمت قرارداد. به درستی که در این کار نشانه‌هایی است برای آنان‌ که بیندیشند».(روم: 21)

بی‏شک، یکی از عوامل رضایت‌مندی از زندگی، داشتن رابطة جنسی سالم و مطلوب است. این رابطه هم می‏تواند به صورت پیشگیری از تنش و ایجاد میل به سازگاری تأثیرگذار باشد و هم فروکاهندهٔ تنش‏های موجود باشد و در درمان آن مؤثر واقع شود. در بسیاری از موارد، جلوه‏گری اختلاف‏ها و احساس فاصله میان همسران را می‏توان به رابطة جنسی آنها مربوط دانست و با حدس قوی، ریشه مشکل را آنجا بررسی کرد. میان رابطه جنسی و رابطة اخلاقی سالم ارتباط دوسویه وجود دارد؛ امّا در میان مراجعان فراوان، رابطة جنسی نامطلوب بیشتر به منزلة زمینة رابطة اخلاقی ناسالم مطرح شده است. از نگاه دینی نیز رابطة جنسی سالم اهمیت ویژه‏ای دارد و نمی‌توان اهمیت آن را نادیده گرفت.

در این زمینه تحقیقاتی با عناوین ‌دایرة‌المعارف روابط جنسی، راهنمای روابط جنسی، گفتاری در‌بارة جامعه‌شناسی شبکه تحریم جنسی، نیازها در روابط جنسی و زناشویی، ارتباط میان عشق و روابط جنسی از دیدگاه روان‌شناسان، نگرش قدسی به روابط جنسی در متون دینی و روابط جنسی مدرن انجام گرفته است که هر یک در جایگاه خود قابل استفاده است.

پرسش اصلی پژوهش این است که نقش رابطة جنسی در رضایت‌مندی از زندگی، سازگاری و رفع تنش در خانواده چیست؟ به دنبال آن نیز سؤال از آثار و پیامدهای رابطة جنسی، آداب، مهارت‌ها و آسیب‌های آن پاسخ داده می‌شود. آنچه نتیجة آیات الهی، روایات معصومان(ع) است یا در علوم معاصر بدان توجّه شده است و منع دینی ندارد، می‌تواند پاسخی به پرسش‌های در این تحقیق باشد.

اهمیت رابطه جنسی سالم

منظور از رابطة جنسی سالم میان زن و شوهر در این تحقیق، رابطه‌ای است که از نظر شرعی مجاز باشد؛ دور از هرگونه خودخواهی و یک‌سو نگری باشد و برای زن و شوهر بالاترین رضایت‌مندی جنسی را به همراه داشته باشد.

در میان آزادی‏های اجتماعی، زمینه‌سازی و هموار کردن مسیر ارتباطی زن و مرد اهمیّت زیادی دارد. بی‏شک، چنان‌چه اولیای امور، اهمیّت غریزه جنسی را بشناسند و به آثار مثبت و ارضای صحیح آن آگاه باشند، تدابیر خاصی می‏اندیشند تا انسان‌ها، به‌ویژه جوانان به شکل ویژه‏ای از این غریزه استفاده کنند؛ زیرا غریزة جنسی در بسیاری از موارد با سایر غرایز قابل مقایسه نیست.

قرآن کریم آنجا که از گرایش‌های فطری بشر سخن می‏گوید، در زمینة رابطه جنسی می‏فرماید:

آمیزش جنسی با همسرانتان در شب‌های ماه مبارک رمضان که روزهای آن را روزه می‏گیرید، حلال است، آنها لباس شما هستند و شما لباس آنهایید. خداوند می‏دانست (اگر آمیزش شب‏های این ایّام را حرام کند) شما به خود خیانت می‏کنید (و این کار ممنوع را انجام می‏دهید) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید و آنچه خدا برای شما مقرّر داشته است، طلب نمایید.(بقره: 178)

این آیه بیانگر آن است که مصلحت فوق‌العاده و متعالی این بود که در تمام ماه رمضان مسلمان‏ها از آمیزش خودداری کنند؛ امّا با این حال، چنین حکمی تشریع نشد؛ زیرا عموم مردم چنین قانونی را تحمّل نمی‏کنند و از آنجا که دین اسلام دین سهل و آسانی است، خداوند آمیزش جنسی را برای همة، مسلمان‏ها در شب‏های ماه مبارک رمضان حلال اعلام کرد.

در همین سوره خداوند متعال درباره زنانی که از شوهرانشان جدا شده‏اند وعدّة طلاق آنان به سر رسیده است، می‏فرماید:

و هنگامی که زنان را طلاق دادید و آنان عدّه خود را به پایان رساندند، مانع آنها نشوید که با همسران خویش ازدواج کنند؛ در صورتی که میان آنان به سبک پسندیده‏ای توافق و تراضی برقرار گردد. این دستوری است که تنها افرادی از شما که ایمان به خدا و روز قیامت دارند، از آن پند می‏گیرند. این برای رشد شما مؤثرتر و برای شستن آلودگی‏ها مفیدتر است و خدا می‏داند و شما نمی‏دانید.(بقره: 232)

در زمان‏های قدیم، مردم بر اساس تعصّبات جاهلی از ازدواج زنانی که طلاق گرفته‏اند، جلوگیری می‌کردند. قرآن این رسم جاهلی را تخطئه کرد و هشدار داد که کسی حق ندارد از ازدواج مجدّد آنان جلوگیری کند. این حقّ زنان‏ مطلقه است که دوباره ازدواج کنند و از رابطة جنسی سالم برخوردار باشند؛ نه تنها حق آنهاست، بلکه این مسئله باعث طهارت و پاکیزگی آنها نیز می‌شود و چنان‌چه رعایت نشود، به آلودگی جامعه می‌انجامد. در پایان این آیه، خداوند حکیم می‏فرماید: «شما مردم نمی‏فهمید و به اشتباه فکر می‏کنید که ازدواج مجدد چنین زن‏هایی چندان مهم نیست؛ ولی خدای آگاه از اسرار و رموز، از تبعات منفی تجرّد زنان با خبر است». از سوی دیگر، قرآن کریم در میان پرجاذبه‏ترین شهوت‏های دنیا، ابتدا از زنان یاد می‏کند:

محبّت نسبت به امور مادّی از قبیل زنان، فرزندان و اموال هنگفت از طلا، نقره، اسب‏های ممتاز، چهارپایان و زراعت در نظر مردم زینت داده شد. اینها زینت‏های زندگی پست (مادّی) است و سرانجام نیک (و زندگی والا و جاویدان) نزد خدا است.(آل‌عمران: 14)

در ذیل همین آیه، وقتی امام صادق(ع) از اصحاب خود سؤال می‏کند بهترین لذّت‌ها کدام است و پاسخ می‏شنود که بهترین لذّت‏ها فراوانند، حضرت می‏فرماید: «اَلذّ الاشیاء مباضعة النساء ما تلذّذ النّاسِ فی الدنیا و الاخرة بلذّةٍ اکثر لهم من لذّة النساء؛1 بهترین لذّت آمیزش جنسی با زنان است؛ در دنیا و آخرت لذّتی بالاتر از لذّت زن نیست». نیازمندی مردان به ارتباط جنسی با زنان تا آنجاست که آنان مظهر نیاز و زنان مظهر ناز به شمار آمده‌اند. ضعف مردان در کنترل و سالم‌سازی روابط جنسی به حدی است که پیامبر گرامی اسلام(ص) می‏فرماید: «ما ترکت بعدی فتنة اضرّ علی الرّجال من النّساء؛2 هیچ فتنه‏ای برای مردان زیان‏بارتر از زنان نیست. چه بسیار سلاطینی که در دام عشق ماه‌‏رویی حیثیت خود را ضایع کردند و چه پادشاهانی که برای دست‌یابی به دختر زیبارویی بخش وسیعی از قلمرو کشور خود را به دشمن واگذار کردند. جنایت‌های بزرگی که ردّ پای زنان در آن دیده می‌شود، در حقیقت گزارشی از طغیان غریزه جنسی مردان است».

اصل اوّلی و طبیعی وجود ارتباط سالم جنسی است و جز در مواردی که با مقصد مهم‏تری در تعارض قرار گیرد، نباید ممنوع شود. در سال‏های آخر عمر بابرکت رسول اعظم(ص) حج و عمره تمتع تشریع شد و این نوع حج به کسانی که از مکّه دور هستند، اختصاص یافت. گاهی میان عمره و حجّ تمتع ماه‏ها فاصله می‏شد. اگر قرار بود میان عمره و حجّ تمتع، آمیزش جنسی میان زن و شوهر انجام نگیرد، بسیاری تحمّل چنین امری را نداشتند. به همین دلیل، در سالی که پیامبر اکرم(ص) حجّ تمتع را تشریع فرمود، پس از عمره تمتع دستور داد همراهان از احرام خارج شوند و با اینکه چند شبی بیشتر به اعمال حج باقی نبود، هیچ محدودیّتی برای ارتباط و آمیزش جنسی با همسر نداشته باشند. یکی از اصحاب از این دستور پیامبر بر آشفت و با تعبیر ناشایستی به پیامبر اعظم(ص) اعتراض کرد که اگر ما از احرام خارج شویم و آمیزش جنسی بر ما روا باشد، در حالی عملیات حج را شروع خواهیم کرد که سرهای ما از آب غسل جنابت مرطوب خواهد بود. چه‌طور ممکن است چنین حکمی از سوی خدا باشد؟ رسول خدا(ص) با شنیدن این اعتراض از جا برخاست و ضمن سخنانی فرمود: «من پرهیزکارترین و راستگوترین شما هستم. این فرمان از ناحیه خداست و ما نباید از خدا نسبت به دین خدا ادعای بیشتری داشته باشیم». بی‌‌شک خدای مهربان که انسان را آفرید، مصلحت او را از خود او بهتر می‏داند.3 بنابراین، خداوند منان این نیاز را در انسان‌ها دیده و مناسب با آن حکم صادر فرموده است. نیاز انسان‌ها به ارضای غریزه جنسی از یک‌سو و تقدس برآوردن آن در دیدگاه اسلام از سوی دیگر، مسئله را حسّاس‌تر می‌کند. خداوند متعال می‏فرماید:

زنان شما برایتان کشتگاه هستند. پس هر زمانی که بخواهید می‏توانید با آنها آمیزش کنید و برای خود ذخیره‌ای پیش فرستید؛ تقوای خدا را پیشه کنید و بدانید حتماً او را ملاقات خواهید کرد و مؤمنان را بشارت دهید.(بقره: 223.)

در این آیه، خداوند متعال زنان را مزرعة آخرت دانسته و از مردان خواسته است برای آخرت از این مزرعه توشه برگیرند؛ زیرا پس از آن فرموده است: «و برای آخرت خویش، ذخیره‌ای برگیرید». این نشان می‌دهد میان رابطة جنسی سالم و ذخیره‌سازی برای آخرت ارتباطی وجود دارد.

از نکات جالب توجه در توصیه‏های دین مبین اسلام، توصیه به کثرت رابطه جنسی است؛ با اینکه مردم به طور کلّی توجّه به مسائل جنسی، ثروت‌اندوزی و زیاده‌روی در خوردن و خوابیدن را از یک مقوله می‌دانند و از آنها نهی می‌کنند؛ امّا اسلام به کثرت عمل زناشویی توصیه، و از زیاده‌روی در خوردن، خوابیدن و ثروت‏اندوزی نهی کرده است. شاید حکمتش این باشد که اشباع غریزة جنسی مایه آرامش، و اشباع نیاز خوردن و خوابیدن و ثروت اندوزی مایة طغیان است. چه‌بسا خیلی از انسان‏ها باور نکنند که ارتباط جنسی میان زن و شوهر، بیش از حدّ معمولی که در عرف مطرح است. مورد توصیه پیشوایان دینی بوده است. البته نه افراط و زیاده‌روی به حدّی که غریزة جنسی همه زندگی را تحت‌الشعاع قرار دهد.

امام رضا(ع) می‏فرماید: «سه چیز (عطر زدن، ناخن گرفتن و عمل زناشویی فراوان) از سنّت پیامبران است».4 رسول اعظم(ص) در روز جمعه‏ای به یکی از اصحاب خود فرمود:

آیا روزه گرفته‏ای؟ او گفت: نه، یا رسو‌ل‌الله. حضرت فرمود: آیا صدقه داده‏ای؟ او گفت: نه. پس پیامبر اعظم(ص) فرمودند: برخیز برو و با همسرت آمیزش کن که عمل زناشویی برای تو پاداش صدقه دارد.5

همچنین روزی رسول اعظم(ص) به خانه امّ سلمه وارد شد و بوی خوشی را آنجا استشمام کرد. آنگاه رو کرد به امّ سلمه و فرمود:

گویا زینب عطر‌فروش اینجا بوده است؟ امّ سلمه در پاسخ حضرت گفت: آری یا رسول‌اللّه، او اکنون نیز اینجا است. زینب خدمت حضرت رسید و عرض ادب کرد. آنگاه گفت: ای رسول خدا! همسرم به من توجهی ندارد و از من رو گردان است. حضرت فرمود: برای او بیشتر آرایش و زینت کن. زینب گفت: هیچ عطر خوش بویی نیست مگر اینکه من خود را با آن خوشبو کرده‏ام؛ ولی همسرم باز از من روگردان است. رسول اکرم(ص) فرمودند: ای کاش می‏دانست وقتی به سوی تو می‏آید چه‌قدر برای او پاداش ثبت می‏شود! زینب پرسید: وقتی او به سوی من می‌آید چه پاداشی دارد؟ حضرت فرمود: وقتی به سوی تو می‏آید، دو فرشته او را در بر می‏گیرند و او به منزلة کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده است. پس وقتی با همسر خود آمیزش می‏کند گناهانش آمرزیده می‏شود و آنگاه که غسل می‏‌کند هیچ گناهی در نامه عمل او باقی نمی‏ماند.6

اسلام به ارتباط جنسی سالم توصیه کرده و جز در موارد خاص از آن منع نکرده است. طولانی‏ترین زمانی که از آمیزش جنسی نهی شده ‏است، زمانی است که انسان در حال اعتکاف است و این عمل که بیش از سه روز طول نمی‏کشد، امری مستحبّ است. حتی کسانی نیز که حج بر آنها واجب شده باشد، حجشان حدود سه روز بیشتر طول نمی‏کشد. بنابراین، از نظر قرآن کریم و آموزه‌های دینی، مناسب آن است که غریزة جنسی را سرکوب نشود و دیگران با ژست موعظه به مقابله با آن تحریک نشوند؛ بلکه وجود آن به رسمیّت شناخته شود و از مسیر صحیح ارضا شود. با توجّه به شدت وابستگی انسان‌ها به رابطة جنسی سالم، باید مسیرهای مناسبی برای ارضای آن تعریف و از رابطة جنسی ناسالم جلوگیری شود.

کارکردهای رابطه جنسی سالم

با توجه به اهمیّت روابط جنسی سالم برای زنان و مردان و کارکردهای فراوان آن، در این قسمت، به محوری‌ترین پیامدها و کارکردهای آن اشاره می‏کنیم:

1. دست‌یابی به بهترین جایگاه و سرآمدی نسبت به دیگران

الگو بودن و در جایگاه برتر قرار گرفتن آرزوی همة افراد است. این میل از امیال فطری انسان‏هاست. آنچه ممکن است در میان افراد متفاوت باشد، این است که در تشخیص برتری و جایگاه الگویی، انسان‏ها گاهی دچار اشتباه می‏شوند و روایات اهل بیت(ع) در این زمینه بسیار کارساز است. داستان الگوپذیری همانند این است که هیچ انسانی نمی‏خواهد به رذالت و پستی کشیده شود و ذاتاً از رذل بودن بدش می‏آید؛ امّا گاهی در تشخیص رذالت و پستی دچار اشتباه می‏شود و در موقعیت‏های حساس، به مدد روایات، می‏تواند رذالت و پستی و در مقابل، عزّت و برتری را بفهمد.

روایات معصومان(ع) شخصیّت برتر را تعریف کرده است. در روایتی، پیامبر گرامی اسلام(ص) می‏فرماید: «بهترین زنان شما کسی است که ... وقتی با شوهر خویش است، زینت می‏کند‌ ... و زمانی که شوهر با او خلوت می‏کند هر چه او بخواهد در اختیارش می‏گذارد».7 در خلوت شوهر، حیا برای زن نکوهش شده است؛ تا جایی که امام صادق(ع) می‏فرماید: «بهترین زنان شما کسی است که وقتی با شوهر خود خلوت می‏کند، لباس حیا را از تن دور کند».8 در مقابل نیز پیامبر اکرم(ص) بدترین زن را زنی می‏داند که در برابر شوهرش استنکاف داشته باشد.9

درخواست رابطة جنسی اصولاً از سوی مرد مطرح می‏‌شود، مؤسسه کینزی که از بزرگترین نهادهایی است که در موضوع مسائل جنسی تحقیق می‌کند، در تحقیقات خود نشان داده است میل به ارتباط با زنان متعدد در نهاد مرد تعبیه شده ‌است. در اکثر جانوران میل جنسی نر بیش از ماده است. تحریک جنسی مردان در مقایسه با زنان سریع‌تر، آسان‌تر و با فراوانی بیشتر صورت می‌گیرد. مردان سریع‌تر از زنان تحریک می‌شوند و بیشتر از طریق بینایی این تحریک‌پذیری اتفاق می‌افتد. به همین دلیل، تصاویر جنسی و صحنه‌های جذاب و زنان زیبا، آنان را بیشتر تحریک می‌کنند. زنان غالباً دیر تحریک می‌شوند و تحریک‌پذیری آنها بیشتر از طریق قوة شنوایی و لامسه است. از این روی، کلمات محبت‌آمیز و تحریکات بدنی آنان را بیشتر تحریک می‌کند. بنابراین، شهوت آنان عمیق‌تر است.10

امام صادق(ع) می‌فرماید: «به درستی که خداوند متعال برای زن صبر ده مرد را قرارداد. پس زمانی که زن تهییج شود، برای او قوة شهوت ده مرد خواهد بود».11

زنان با انگیزه‏های مختلف از جمله حیایی که در وجود آنها بیشتر است، گاهی مانع اجابت درخواست مردان می‏شوند و به نحوی در قضاوت خودشان این استنکاف را نشانة برتری می‏دانند. روایات معصومان(ع) این انگیزه‏ها را ناصواب و زمینة کهتری می‏داند و به زنان توصیه می‏کند نمونه‏های حقیقی برتری را بهتر بشناسند. در روایتی پیامبر اکرم(ص) می‏فرماید:

بهترین زنان شما زنان قریش هستند که ... برای همسرانشان «مجون» هستند .... اصحاب پرسیدند: یا رسول الله «مجون» کیست؟ حضرت فرمودند: زنی که از بهره‌برداری شوهرش ممانعت نمی‏کند.12

بنابراین، ایجاد تسهیلات در روابط جنسی سالم عامل برتری شخصیت است.

2. سلامت

نیاز جنسی در همة انسان‏ها به طور طبیعی وجود دارد و این نیاز به خصوص در مردان به سرعت ظهور می‏کند. روایات ما نیز به این مسئله پرداخته است که به طور معمول مردان، به‌ویژه با دیدن زنان زیبارو، نیازشان ظهور می‏کند. در این روایات هیچ سرزنشی برای مردان مطرح نشده است؛ زیرا سرکوبی و بی‌توجهی به این نیاز کار ساز نیست؛ بلکه پاسخ مناسبی می‏طلبد و باید این نیاز را ارضا کرد. حتی معصومان نیز از این قاعده مستثنا نبوده‌اند و برای مصونیت و سلامت خود، به دنبال راه صحیحی برای ارضای غریزة جنسی بوده‏اند. امام صادق(ع) می‏فرماید:

روزی رسول خدا نگاهش به زنی افتاد که او را متعجب ساخت. پس حضرت بر امّ سلمه که روز مخصوص او بود، وارد شد و به خواستة خود رسید. پس از آن، به میان مردم آمد در حالی که قطرات آب غسل از سر مبارکش فرو می‏ریخت و فرمود: ای مردم، نگاه از شیطان است. پس هر کس از این مقوله در خود چیزی یافت، پس به اهل خود رو آورد. برای سالم ماندن از خطرات شیطان لازم است درخواست‏ها در روابط جنسی را از طریق سالم و به هنگام ارضا شود.13

3. آرامش

از مهم‏ترین هدف‏های زندگی مشترک، رسیدن به آرامش و بهره‏مندی از بیشترین لذّت است. اصولاً از مرد انتظار می‏رود آرامشگر زن و از زن نیز انتظار می‏رود آرامشگر شوهر باشد. وقتی مرد اوج لذّت را از همسر خود دریافت می‏کند، زمینه سازگاری بیشتری در خود مشاهده می‏کند. در روایت است که زنی خدمت رسول الله(ص) رسید و خواست که از حقوق مرد بر زن باخبر شود. حضرت از جمله حقوق مردان بر زنان را از آن روی که مرد مظهر نیاز در مسایل جنسی است، این‌گونه بیان فرمودند: «زن صبحگاهان و شبانگاهان باید خود را بر شوهر خویش عرضه کند».14 طبیعی است مردی که صبح و شب آرامش پیدا کند، در طول روز کمتر دچار ناآرامی می‏شود.

در ارضای غریزة جنسی، هر مسیری که به زن آسیبی وارد نکند و بهترین لذّت و آرامش را برای مرد ایجاد کند، مجاز و مطلوب شمرده شده است. امام صادق(ع) دربارة سؤال مردی که به همسر خود در حالت عریان نگاه می‏کند، فرمود: «نه تنها اشکالی ندارد، بلکه لذّتی همانند آن وجود ندارد».15

در دین مبین اسلام تا زمانی که آسیبی در روابط زن و مرد پدید نیاید و خللی در مسیر تکامل آنان پیدا نشود، رابطة جنسی منع نشده است. از این روی، خداوند متعال برای مقابله با هر اندیشة ناصوابی برای محدود کردن رابطة جنسی می‌فرماید: «زن‏ها کشتزار شما هستند؛ پس به هر طریق که بخواهید به کشتزار درآیید».(بقره: 223.) مبادا با برخی سنت‌های بی‌اساس، بهره‌مندی خود از رابطه جنسی را حذف یا کم‌رنگ کنید.

آداب و مهارت‏هایی برای روابط جنسی سالم

توجّه به آداب در هر کاری می‌تواند احساس رضایت‌مندی فرد از کار را افزایش دهد. برای رابطة جنسی سالم نیز آدابی معنوی و مادی، گفتاری و رفتاری وجود دارد که نقش مؤثری در رضایت‌مندی از رابطه دارد که به بخشی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. ارتباط با خدا

یکی از عوامل مؤثر در ایجاد الفت، محبّت و سازگاری میان همسران، ارتباط با خدا و درخواست تفاهم و سازگاری از اوست. گاهی در مواردی که چندان به ظاهر زمینه‏های تفاهم و مودّت نمود نداشته است، برپایی نماز و گفت‌وگو با خدا در ایجاد هماهنگی و رضایتمندی میان همسران نقش فراوانی داشته است. ابی‌بصیر که از اصحاب مورد وثوق امام صادق(ع) است، می‏گوید:

مردی خدمت امام صادق(ع) رسید و من شنیدم که به حضرت می‏گفت: فدایت گردم، من در حالی که پا به سن گذاشته‏ام، با دختر کم سنّ و سالی ازدواج کرده‏ام و هنوز با او آمیزش نکرده‏ام. از آن می‏ترسم که وقتی با او به بستر روم، به دلیل زیادی سنّ من از من کراهت و تنفّر پیدا کند. چه کنم چنین چیزی اتفاق نیفتد؟ حضرت به او فرمودند: قبل از آمیزش او را بگو که وضو بگیرد. سپس خود نیز قبل از آمیزش با او وضو بگیر؛ دو رکعت نماز بخوان؛ خدا را ستایش کن؛ بر محمّد و آل او درود فرست و سپس همراهان او را بگو که پس از دعای تو آمین بگویند. پس بگو: «خدایا! الفت، مودّت و رضایت او را روزی من ساز و مرا با او رضایتمندساز؛ سپس با بهترین ارتباط و هماهنگی رابطه ما را برقرارساز. به درستی که تو امر حلال را دوست ‌داری و از حرام بیزاری. آن گاه حضرت به او فرمود: به درستی که الفت از ناحیة خدا و بیزاری، تنفّر و بغض زن و شوهر از یکدیگر از ناحیه شیطان است؛ چرا که شیطان می‏خواهد مردم را از آنچه خدا حلال کرده است، بیزار کند».16

2. استعاذه و بسم‌الله گفتن قبل از آمیزش

همان‌گونه که امام صادق(ع) فرمودند: «تنفر، بیزاری و ناسازگاری در ارتباط‏های مشروع نتیجة فعالیّت شیطان است، و الفت، مودّت و سازگاری در این نوع ارتباط از ناحیة خداست. پس باید از شرّ شیطان گریخت و با نام خدا ارتباط را شروع کرد تا از مواهب او برخوردار شد». همچنین امام صادق(ع) فرمود: «مردی که قصد آمیزش دارد و می‏ترسد شیطان با او در امر آمیزش مشارکت کند، بسم‌‌الله بگوید و از شرّ شیطان به خدا پناه ببرد».17

در هر ارتباطی یاد خداوند لازم است و نباید «بسم الله الرحمن الرحیم» را فراموش کرد. این نوع فکر در صورتی که با باور قلبی همراه باشد، از شهوت حیوانی انسان می‏کاهد و قدری رقّت قلب و لذّت معنوی را برای انسان به همراه دارد که ترکیب آن با لذّات جنسی بسیار خوشایند است. همچنین این شکل از یاد خداوند به همسران کمک می‏کند تا هیچ حقّی از یکدیگر را پایمال نکنند و وظیفة خود بدانند که برای دیگری نیز لذّت مناسب را فراهم کنند.18 «استعاذه و بسمله» به انسان کمک می‏کند تا به زمینه‏های غیرجنسی نیز برای ایجاد و ارتقای سازگاری بیندیشد.

3. آماده‌سازی روحی

برای بهره‏مندی بیشتر در روابط جنسی، لازم است همسران آمادگی آمیزش را داشته باشند. چنان‌چه آمادگی نداشته باشند، چه‌بسا هر یک با امر مکروه و ناپسندی مواجه شوند. وجود پربرکت پیامبر اعظم(ص) برنامة خود را به‌گونه‏ای تدارک دیده بودند که هر یک از همسران او می‏دانست چه شبی افتخار همراهی و همبستری حضرتش را دارد. آگاهی همسر از حضور همسر خویش، زمینة اجابت بهتر در برابر درخواست او را فراهم می‏سازد. این مسئله به‌قدری مورد توجه امامان معصوم(ع) بوده است که امام صادق(ع) می‏فرماید: «برای مرد مناسب نیست وقتی شبانه از سفر خود برمی‏گردد، بر اهل خود وارد شود؛ مگر اینکه صبر کند تا صبح شود».19 یکی از پیامدهای بی‌اطلاعی زن از بازگشت شوهر خویش این است که آمادگی لازم را برای اجابت درخواست همسر ندارد.

4. نظافت و زینت

رعایت بهداشت جنسی، زدودن موهای زاید، کوتاه کردن موی سر، اصلاح صورت، انتخاب مواد بهداشتی و آرایشی و سایر موارد باید مورد توجه قرار گیرد. زدودن موهای دستگاه تناسلی، به‌ویژه در مردان، میل جنسی را افزایش می‏دهد. هیچ‌یک از همسران نباید این‌گونه به همسرش بنگرد که او منتظر است تا پس از آمیزش جنسی هم غسل کند و هم به نظافت خود برسد؛ بلکه باید چنین بداند که استحمام پس از آمیزش جنسی فقط برای امتثال امر الاهی در انجام غسل واجب است. آمادگی‏ برای رابطة جنسی را باید قبل از آمیزش ایجاد کرد. زنان باید به این رسیدگی به‌طور ویژه توجه کنند؛ زیرا اساساً مردان از طریق حس بینایی و بویایی تحریک می‌شوند.

5. آماده‌سازی جنسی

زمینه‌سازی برای ارضای هر چه بهتر خواسته‏های جنسی برای همسران امری است که مورد ترغیب است و عجله کردن در آن و پی‌گیری خودخواهانه هر یک از همسران در ارضای آن، مورد نکوهش معصومان(ع) قرار گرفته است. پیامبر اعظم(ص) می‏فرمایند: «هرگاه یکی از شما اراده کرد که با همسرش آمیزش کند، خودخواهانه عجله نکند».20

باید زن و شوهر به گونه‌ای زمینه‌سازی کنند تا آمیزش در وقت خودش انجام شود و قبل از موعد انجام نگیرد؛ این فرآیند با مقدماتی امکان‌پذیر است. ملاعبه با همسر و آماده‌سازی او، در دین اسلام امری لازم و مقدّس به شمار آمده است. امام صادق(ع) می‏فرماید: «ملائکه جز در مواردی از جمله ملاعبه مرد و آماده‌سازی ارتباط جنسی با همسرش حاضر نمی‏شوند».21 این تقدس موجب می‏شود مردان خود را ملزم بدانند در کنار التذاذ از این عمل، هم پاداش اُخروی کسب کنند و هم ادب معاشرت را رعایت کنند تا جفاکار نباشند. پیامبر گرامی اسلام(ص) می‏فرماید:

سه چیز از جفاست؛ یکی اینکه کسی با دیگری همراه شود و اسم و رسم او را نپرسد؛ دیگر اینکه به طعامی دعوت شود پاسخ مثبت نگوید یا اگر بگوید از غذا تناول نکند؛ سوم اینکه قبل از آماده‌سازی از طریق سخنان پرجاذبه، با همسرش آمیزش کند. 22

آسیب‏شناسی مسایل جنسی

برای روابط جنسی آسیب‌هایی است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. نگاه مسموم بستری برای آسیب در روابط جنسی

برای مصون ماندن از آسیب‏های جنسی، مهم‌ترین عامل نجات، مقابله با آسیب‌ها و محافظت از نگاه‏های ناشایست است. یکی از عوامل سلامت‌بخش زندگی این است که انسان به چشم خود اجازه ندهد به هر جایی نگاه کند و باید برای نگاه خود محدودیتی ایجاد کند. در آیات و روایات از این کار با تعابیر متفاوتی یاد شده است. از جمله به تعبیر «غض» اشاره شده است. غض به معنای بستن چشم، شکستن و فروگشتن آن است.23 قرآن کریم خطاب به مؤمنین و مؤمنات می‏فرماید: «به مؤمنان بگو: چشم‏های خود را از نامحرم فروگیرند» (نور: 30 و 31) و به زنان با ایمان بگو: چشم‏های خود را از نگاه فروگیرند. این محدودیت پاکیزگی را به همراه دارد. در نتیجه، چشم به خیانت مبتلا نمی‏شود. خداوند متعال از چشمان ناپاک آگاهی دارد: «به چشم‏هایی که نگاهشان خیانت می‏کند و از بی‏راهه به تأمین نیاز جنسی می‌پردازد، آگاه است».24

افتادن نگاه انسان به اشیای مختلف، از جمله به انسان‏ها در بسیاری موارد، از توجّه و دقّت تهی است؛ ولی پس از آن، ادامه دادن و نگاه‏های تکراری فسادهای فراوانی به وجود می‏آورد؛ به‌گونه‏ای که پیامبر اعظم(ص) می‏فرماید: «ای مردم، همانا نگاه مبدأ شیطانی دارد. پس هر کس نمونه‏ای از آن را در وجود خود یافت، باید به اهل خود (همسر) رو بیاورد».25 اگر انسان چنین تدبیری نیندیشد، شیطان بسیار قوی است و کمتر طعمه‏ای از دست او جان سالم به در می‏برد. به همین دلیل، امام صادق(ع) می‏فرماید: «اوّلین نگاه به سود تو است؛ دومین نگاه به ضرر تو است و در سوّمین نگاه هلاکت است».26

همان‌طور که نگاه آلوده این‌قدر خطرناک است، محدود کردن آن نیز اهمیت ویژه‏ای دارد. این اهمیت به حدّی است که امام صادق(ع) می‏فرماید: «کسی که به زنی نگاه کند، پس نگاه خود را به سوی آسمان بلند کند یا چشم خود را ببندد، نگاهش به او برنمی‏گردد مگر اینکه خداوند حورالعین را به ازدواج او درمی‏آورد».27 این روایت نشان می‌دهد نگاه مفسده فراوانی دارد و مقابله با آن به حدی اهمیت دارد که خداوند در مقابل چشم فروبستن از یک زن دنیایی، حوریّه‏ای نصیب انسان می‏کند؛ حوریه‏ای که تمام زنان عالم به زیبایی او نمی‏رسند؛ هم‌چنین نشان‏گر آن است که محدود ساختن نگاه برای نوع انسان‏ها چندان آسان نیست و این مقابله با این آسیب، دو اثر مهم مصونیت فردی و امنیت اجتماعی را در پی دارد:

مصونیت فردی

انسان به دنبال رفع آلودگی است و آماده است خود را قرنطینه کند تا از آلودگی‏ها مصون بماند. هر چه برایش حفاظت ایجاد شود، دل‌خواه او و هر چه زمینه مسمومیت او را فراهم سازد، برایش نگران‌کننده است. امام صادق(ع) می‏فرماید: «نگاه تیری مسموم از تیرهای شیطان است. هر کس از آن به خاطر خدا (نه غیر خدا) صرف نظر کند، خداوند طعم ایمان را به او می‏چشاند».28

برای مصونیت از مسمومیت، باید نگاه را محدود کرد تا از تیررس شیطان خارج شود. امام صادق(ع) می‏فرماید: «نگاه پس از نگاه در دل انسان شهوت می‏کارد و برای صاحب آن فتنه ایجاد می‏کند و فتنه عدول از طریق حقّ و زمینه‌ساز بلا، محنت و عقوبت است».29 محدود کردن نگاه برای مصونیت آسان‌تر از نگاه کردن و آسیب‌زدایی است؛ زیرا همیشه پیشگیری آسان‌تر از درمان است.

امنیت اجتماعی

نه تنها انسان به دنبال ایمنی خویش است، می‏خواهد هر کس که به نحوی به او وابستگی دارد، نیز مصون باشد؛ زیرا با مصونیت او، خودش احساس امنیت می‏کند. تأمین این امنیت به محدود کردن نگاه است. ابو بصیر به امام صادق(ع) فرمود:

زنی از کنار مردی عبور می‏کند. پس مرد از پشت سر به او نگاه می‏کند. حضرت فرمود: آیا هیچ یک از شما مسرور می‏شود که به خانواده و خویشانش نگاه شود؟ گفتم: نه، حضرت فرمود: برای مردم همان پسند که برای خود می‏پسندی.30

کسی که می‏خواهد از ناحیة دیگران دربارة خانواده و خویشان خود امنیت دانسته باشد، باید دیگران از ناحیه او احساس امنیت کنند، امام صادق(ع) می‏فرماید:

کسانی که از پشت سر به زن‏ها نگاه می‏کنند، از اینکه زنان خودشان به این مسئله مبتلا شوند، در امان نیستند. اگر می‏خواهید از ناحیه همسر، مادر و خواهر خود آسوده خاطر باشید، باید کاری کنید که دیگران نیز احساس راحتی کنند. 31

چه‌بسا این پرسش به ذهن بیاید که در روایات، امامان معصومان(ع) می‏فرمایند: «چون انسان از اینکه دیگران به ناموس او نگاه کنند، احساس ناامنی می‏کند و این را دوست ندارد، پس خود نیز نباید به ناموس دیگران نگاه کند»،32 حال اگر کسی از نگاه کردن دیگران به ناموس خود ناراحت و ناراضی نباشد، آیا حقّ دارد بگوید من که این کار را برای خود می‌پسندم، می‌توانم برای دیگران نیز بپسندم، چون روایت می‏گوید برای مردم راضی باش به آن‌چه که برای خود راضی هستی، و من راضی هستم که دیگران به ناموسم نگاه کنند.

پاسخ این است که سخن حضرت در فضایی است که احتمال نمی‌رود کسی به این امر راضی باشد و حضرت مطمئن بودند که ابابصیر پاسخ منفی می‌دهد. چگونه ممکن است در سبک زندگی متدینان جز پاسخ منفی انتظار داشت؟ به عبارت دیگر، مخاطب حضرت کسانی هستند که این‌قدر از انسانیت فاصله نگرفته‌اند و فطرتشان این‌قدر زنگار ندارد که از فطری‏ترین مسئله دور شده باشند. بنابراین، روایت از این نمونه منصرف است و به این مرتبه پست نپرداخته‏ است. بدان دلیل که در زمان حضرت، این نوع تفکر متداول نبوده است. در مواردی که مراتب نازله و پست به طور معمول دیده می‏شده، حضرت به آن بخش نیز پرداخته است. برای مثال، در بحث غضب، در روایتی علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) می‏فرماید: «عصبانیت نوعی دیوانگی است؛ چرا که فرد عصبانی پس از عصبانیت از کاری که انجام داده است، پشیمان می‏شود».33

همین‌جا به ذهن می‏آید که برخی افراد عصبانی می‏شوند و پشیمان نمی‏شوند؛ آیا این نشان می‏دهد که عصبانیت نوعی دیوانگی نیست؟ حضرت در ادامه روایت می‏فرماید: «فان لم یندم فجنونه مستحکم؛ اگر پشیمان نشد، دیوانگی او جدی و عمیق است»؛ آن‌وقت دیگر عصبانیت نوعی از جنون نیست؛ بلکه در نهایت جنون است. این توضیح نشان می‌دهد این فرض که کسی عصبانی شود و پشیمان نشود، در زمان حضرت زمینه داشته است. این‌طور نیست که اگر در پاسخ حضرت، ابو بصیر می‏گفت: آری، ما ناراحت نمی‏شویم دیگران به زنان ما نگاه کنند و به نظر ما نگاه کردن اشکالی ندارد، حضرت بگوید: پس شما هم نگاه کنید! نقطة شروع سخن اتّفاق طرفین در قضاوت به زشتی کار است. اینجا است که حضرت می‏فرماید: «حال که شما این کار را درباره خودتان زشت می‏دانید، خودتان نیز درباره دیگران این کار زشت را انجام ندهید».

بخشی از شرایط در روابط جنسی به صورت آداب رابطه جنسی سالم مطرح شد که باید قبل از انجام آمیزش جنسی مورد توجه قرار گیرد تا زمینة مناسبی برای رابطه‏ای دلخواه فراهم شود. در این میان، آشنایی با آسیب‌ها می‌تواند در بعد شناختی و انگیزشی ما را در رسیدن به رابطهٔ جنسی سالم کمک کند. آسیب‏ها آثار خود را به هنگام آمیزش جنسی یا پس از آن نشان می‏دهد و زمینه‏های بهره‌مندی همسران را تضعیف می‌کند. در ادامه به نمونه‏هایی از این آسیب‌ها اشاره می‏کنیم:

2. ناهماهنگی جنسی میان همسران

عده‌ای تمایل دارند در زمینة مسائل جنسی بسیار فعّال باشند؛ در حالی که عده‏ای اگر زیاد با هم نزدیکی نکنند، از امور جنسی بیشتر لذّت می‏برند. بعضی از زنان زمانی رابطة جنسی برایشان دل‏خواه است که دوران تشکیل تخمک در رحم است؛ یعنی وقتی که سلول نر از راه لوله‏های فالوپیان به تخمدان زن منتقل می‏شود و چهار یا پنج روز ادامه دارد تا زمینة بارور شدن زن را فراهم سازد. اغلب زن‏ها قبل یا بعد از دوران قاعدگی نسبت به مواقع دیگر بیشتر احساس شهوت می‏کنند.34 این را نیز بدانیم که پستان‌ها عضو تناسلی نیستند، امّا باید آن را جزئی از سیستم تناسلی به شمار آورد؛ زیرا تحت تأثیر آن است.35 برخی از مردان به‌شدّت نسبت به ارضای جنسی علاقه نشان می‏دهند و در تمام اوقات آمادة رابطه جنسی هستند؛ ولی چون بعد از عمل آمیزش با نوعی رخوت و سستی مواجه می‏شوند، پس از عمل زناشویی به طور طبیعی به خواب می‏روند؛ گاهی مرد در ابتدا تحریک می‏شود و قبل از اینکه همسرش به لذّت مطلوب خود برسد، ارضا می‌شود و دیگر به ادامه کار قادر نیست. دلیل این امر آن است که برای مردان طغیان شهوت آسان‏تر انجام می‏گیرد.

کسانی که واقع‌بین نیستند، انتظار دارند در هر رابطة جنسی ارضای کامل جنسی صورت گیرد؛ ولی باید گفت زوج‏ها غالباً به دلیل تجربة کم، انتظارشان در این جهت برآورده نمی‏شود. همسران جوان و کم‌تجربه ممکن است پس از مدتی موفق نشوند، میل و اشتیاق روزهای اولیه را از خود نشان دهند و بالتبع چنین نتیجه می‌گیرند که در خود یا همسرشان نقصی وجود دارد. این نکته می‏تواند آرامش همسران را به مخاطره اندازد. برای مقابله با این خطر، همسران باید اشتباهات خود در روابط جنسی و حس خودخواهی در بهره‌مندی از آن را کاهش دهند تا بتوانند در عین‌ حال که بر میزان شهوت و میل خود می‌افزایند، شریک جنسی خود را نیز در نظر داشته باشند. هر زن و شوهری برای رسیدن به نقطة مطلوب، باید از بروز هرگونه سوءتفاهم‏ برای همسر خویش جلوگیری کند.

3. نگاه یک‌سویه به روابط جنسی

پس از آمیزش جنسی، میل جنسی در مردان به شدّت فروکش می‏کند؛ در حالی که دز زنان چنین فرایندی به شدّت، ظهور نمی‏کند و افزون بر این، انتظار نوعی عشق‌بازی و نگاهی فراتر از رابطه‏ٔ جنسی خالص در آنان وجود دارد؛ زیرا فکر بازیچه بودن زن برای مرد و نگاه یک‌سویة مرد به برطرف ساختن نیاز جنسی خود، زنان را آزار می‏دهد.36 پس مرد باید به وسیلة عشق‌بازی پس از آمیزش، پاسخ‌گوی خواسته‏های همسرش باشد. هیچ‌یک از همسران، به‌ویژه زن نباید احساس کند که فقط طعمة جنسی شریک زندگی خویش است. بنابراین، نگاه محتاطانه به مسئله می‌تواند این اتهام را از بین ببرد. باید بار عشقی و عاطفی زندگی را تقویت کنیم؛ تجلی عشق و محبت می‌تواند قبل یا پس از رابطه جنسی وجود داشته باشد. به خصوص در ابتدای ازدواج، اظهار عشق پس از نزدیکی به دلایل ذیل بهتر از اظهار آن قبل از آمیزش است:

الف) اظهار عشق پس از نزدیکی، محبت دو طرف به یکدیگر را ثابت می‏کند و نشان می‏دهد عشق آنها تنها به منظور ارضای جنسی نیست؛ زیرا شدت میل جنسی فروکش کرده و روابط بیشتر به صورت عاطفی خود را نشان می‌دهد.

ب) اظهار عشق پس از آمیزش حسّ مردانگی و زنانگی را در آ‏نها تقویت می‏کند. هر مردی زمانی احساس غرور می‏کند که زن پس از نزدیکی او را ستایش کند و هر زنی مایل است بداند که صلاحیت جواب‌گویی به خواسته‏های شوهرش را دارد.

ج) اظهار عشق پس از نزدیکی احساس نگرانی از یک عمل به ظاهر حیوانی را از بین می‏برد و به ارتباط شما عشق و محبت انسانی می‏افزاید.

د) اگر در رابطة جنسی یکی از همسران یا هر دو ارضا نشده باشند، این حقیقت مورد غفلت واقع نمی‌شود که همسران نسبت به یکدیگر عشق و علاقه دارند و ارضا نشدن موجب از بین رفتن محبّت میان زن و شوهر نمی‌شود.

ه‍ ) اظهار عشق پس از نزدیکی، شروع مجدّد خوبی را نوید می‏دهد.37 هیچ جمله‏ای نمی‏تواند شور و شوق شما را در زمینه لذّت جنسی درست توصیف کند. عمدتاً علاقة شما و نگاهتان به بستر آمیزش، معیّن می‏سازد چه‌قدر شما از ارتباط جنسی لذّت کسب می‏کنید. پس با به کارگیری عشق‌بازی در هر مرحله، زمینه شور و شوق مراتب بعدی را بهتر فراهم سازید.

انسان نباید صرفاً با انگیزة وصال جنسی ازدواج کند؛ زیرا برقراری اولین رابطة جنسی جایگاه ویژه‌ای دارد و شاید ارتباط‌های بعدی که تکرار اولین رابطة جنسی است، قدرت محافظت از زندگی را نداشته باشد. پس از آنکه سلول‏های مغز فرصت فعالیّت و تفکّر یافت، عواملی فراتر از رابطه جنسی مایه استحکام زندگی است. رابطة جنسی سالم پایة رابطه زن و مرد در ازدواج است؛ امّا باید پیرایه‌هایی، زینت‌بخش این رابطه باشد. توجّه صِرف به رابطة جنسی، منظرة تماشای بدن عریان یک فرد را تداعی می‏کند. البته زیباترین افراد، بدون لباس زشت هستند و تماشای اسکلت فلزی یک ساختمان اصلاً جذاب نیست.38 زینت رابطة جنسی برخورداری از اخلاق نیک و داشتن تعهد در زندگی است.

4. کاهش میل جنسی

منشأ کاهش تمایل جنسی را می‏توان هم در شالودة زیستی و هم در زمینه‏های روانی جست‌وجو کرد. به طور طبیعی، بالا رفتن سنّ مردان موجب می‏شود آنها دیرتر به انزال برسند و زمان بیشتری را طالب هستند تا آمادگی تجدید رفتار جنسی را پیدا کنند. از طرفی، زنان پس از یائسگی با کاهش یافتن حالت لَزجی مهبل، رابطة جنسی برایشان ناخوشایند می‏نماید. عوامل روانی از قبیل فشار کار، نداشتن وقت مناسب برای ارتباط جنسی، ترس از ناتوانی جنسی، احساس یکنواختی در ارتباط زناشویی، کسالت در ایجاد ارتباط مناسب و تفاوت‏های فردی میان همسران نیز زمینه‏های کاهش را فراهم می‏آورد.

در برخی همسران با گذر زمان تغییر چشمگیری در کاهش رابطة جنسی دیده نمی‏شود؛ در حالی که برخی، در همان سال‏های اولیة زناشویی فعالیت‏های جنسی خود را به طور چشم‌گیری رو به کاهش می‌بینند. زن و مرد باید در مرحلة اوّل برای ارتقای درخواست جنسی فضاسازی کنند تا کاهش طبیعت اوّلیه را با طبعی جدید جبران سازند و در مرحلة بعدی از تغییرها آگاهی داشته باشند تا وضعیت پیش‌آمده غیرمنتظره جلوه نکند و زمینه‏های ناآرامی را فراهم نسازد.

5. تصویر ذهنی ناسالم

رابطة جنسی سالم مستلزم تصویر ذهنی سالم در مشارکت جنسی است. زنان و مردان در طول روز و در محیط کار باید سعی کنند کمتر به چهرة جنسی مخالف نگاه کنند. ایدئال آن است که تصویر واضح هر یک از زن و شوهر فقط به همسر خود اختصاص داشته باشد و زن و مرد تصویر واضحی از نامحرمان نداشته باشند. دقّت در چهره و بدن دیگران دو حالت دوستی و نفرت را به دنبال دارد؛ دوستی با دیگران رابطة فرد با همسر را تضعیف، و زمینة ناسازگاری را تقویت می‏کند؛ به همین دلیل، توصیه شده است در انتخاب همسر، زیبایی او را مدنظر قرار دهید تا دیدن او زمینة دوستی شود. باید کسی را برای ازدواج و شریک جنسی انتخاب کرد که چهره، حالت‏ها و رفتارهای او زمینة پذیرش یک عمر را فراهم سازد. همان‌گونه که زنان بهتر است جز همسر را نبینند و مردان را به حریم خود راه ندهند، مردان نیز باید هرزه‌گرایی را وانهند و صادقانه، پاک و معصوم‏وار به همسر خود نگاهی عاطفی، عشقی و غریزی داشته باشند. آنان نه‌تنها در زمان انتخاب همسر، در زمان آمیزش نیز باید با تصویرسازی سالم و به دور از ذهنیت‏های ناسالم، روابط جنسی برقرار کنند. در روایات از امامان معصوم(ع)39 آمده است که ارتباط با همسر با شهوتی که از طریق تصویر ذهنی زن بیگانه‏ای حاصل شده است، مطلوب نیست.

6. فقدان جذّابیّت

مردان و زنان برای اینکه جذّاب جلوه‌ کنند، باید از هر جهت در رفتار خویش بهترین و جدیدترین مدل‌ها را در حدّ امکان به کار گیرند. بدین‌ منظور، آنچه به صورت ثابت و در اولین نگاه همواره برای زن و مرد مورد توجّه است، لباسی است که هر یک از همسران در مواجهه با همسر خود به تن دارند. زن و شوهر باید در لباس‏های خود تنوّع داشته باشند. به طور طبیعی، تعداد زیادی از زنان و مردان از روش و نوع لباس پوشیدن همسران خود شکایت دارند. تغییر در لباس تنها تفریح نیست، بلکه تصویر ذهنی دیگران را تغییر می‏دهد و آنان فرد را به عنوان شخصیّتی دارای بهداشت و انسانی با فرهنگ می‏بینند. بی‏تردید نوع، ترکیب، تناسب رنگ‏ها و تأثیر آن بر جذابیت فرد و جلوه‏های گوناگونی که به همراه دارد، در رضایت روانی شریک جنسی تأثیر فراوانی دارد. لباس‏های روشن‏تر برای جوانان، لباس‏های میانه رنگ برای میان‌سالان و لباس‏های ساده و متناسب برای بزرگ‌سالان موجب می‏شود میل جنسی در اولویت دیده شود. نکتة جالب توجه اینکه برای زن‏ها آنچه می‏شنوند، و برای مردها آنچه می‏بینند در روابط جنسی بسیار مؤثر است. البته این بدان معنا نیست که ریزبینی فوق‌العادة زنان در دیدنی‏ها نادیده گرفته شود.

7. محدود کردن زمان و فاصله میان دو آمیزش

هیچ‌گاه نمی‏توان برای مقاربت جنسی زمان تعیین کرد. انسان همانند یک ماشین نیست که براساس دستورالعمل و فرمول خاصّی رفتار کند. زمانی که همه‌چیز از نظر سایکوفیزیولوژی آماده باشد، انسان آمادة آمیزش جنسی است. البته عادت همان‌گونه که در سایر موارد نقش چشم‌گیری دارد، اینجا نیز ایفای نقش می‏کند؛ امّا موضوع عادت را جداگانه باید بررسی کرد. در پایان سال اوّل زندگی جنسی، زن و شوهر باید آموخته باشند که مطابق خواسته‏های یکدیگر عمل کنند.

هر زمانی محیط آرام بود و تمایل به اوج رسید، زمان رابطة جنسی فرا رسیده است. هیچ‌کس نمی‏تواند در زمینة مسائل جنسی الگوی شما باشد. به هر کس نگاه کنید و او را ملاک قرار دهید، شکست خواهید خورد؛ زیرا توانایی‏ها و گرایش‏های افراد به تعداد آنها متفاوت است. زمانی که بیشتر موانع برداشته شد و شرایط از نظر محیطی، تغذیه، تمایل و... آماده بود، می‏توان ارتباط جنسی را آغاز کرد. معیار در موفقیت جنسی مراحل آن نیست، بلکه رسیدن هم‌زمان زن و شوهر و فعالیت هماهنگ آنان برای رسیدن به ارگاسم است.

8. نپذیرفتن هویّت جنسی

هر دختر و پسر یا زن و مردی باید جنسیّت خود را قبل از انجام مراسم ازدواج پذیرفته باشد و خود را با نفش جنسیّتی خود سازگار کرده باشد تا بتواند هم انتظارهای دیگران را پاسخ‌گو باشد و هم خود از نقشی که ایفا می‏کند، احساس رضایت داشته باشد. زنانی که به‌گونه‏ای عمل می‏کنند که ویژگی‏های جنس مخالف را داشته باشند و حالت‏ها و کارهای مردانه را از خود نشان می‏دهند یا در اصل خلقت ویژگی‏های مردانه را در تن صدا، بی‏باکی و... دارند، همچنین مردانی که ویژگی‏های زنانه دارند، کمتر می‏توانند با نقش خود سازگار باشند

داشتن نگرش مثبت نسبت به رفتار جنسی زنانه یا مردانه می‏تواند زمینة رشد سایر موارد شخصیتی را فراهم ‌سازد. در غیر این صورت، اختلال در هویت جنسی40 پیش خواهد آمد.41 بخشی از این مسئله به آگاهی از نقش جنسی مرد یا زن مربوط است که فرد باید به اصل خود پی ببرد و تمامیت وجود خود را که از مهم‏ترین بخش آن هویت جنسی است، بشناسد. از سوی دیگر، باید تصوّرات اشتباهی که می‏تواند زمینة مقابله با پذیرش هویت جنسی باشد، از بین برود. برای مثال، تصوّر حالت فاعل و مفعولی در روابط جنسی زن و مرد که یک تفکّر قدیمی است و می‏تواند نقش فعّال زن را کمرنگ کند، در پذیرش هویت جنسی زن تأثیر منفی دارد. هیچ ملاکی برای فاعل یا مفعول بودن واقعی زن و مرد وجود ندارد.

اگر زن چنین معتقد باشد که رابطة جنسی او فقط برای رفع نیاز همسرش است، با نادیده گرفتن ارزش خویش براین باور صحه گذاشته است که در مقام زن در صحنة جامعه، فقط باید پاسخ‌گوی همسرش باشد. اگر زن در صحنة زندگی نقشی فعّال‏تر بر عهده گیرد و حقّ خود بداند که از لذایذ زندگی برخوردار شود، یاد می‏گیرد که در مناسبات جنسی نیز سهمی برای خود قائل شود.42 اسلام با پذیرفتن این نقش در روابط فیزیکی، زن را به ورود به عرصه جنسی، عرضه کردن خود و فعالیّت‏هایی که باعث بیداری جنسی مرد شود، توصیه کرده، ادارة رابطة جنسی و تأمین مرد را بر عهدة بهترین زن قرار داده است. اگر تصور منفی مفعول بودن حذف شود، بی‏تردید رابطة جنسی سلامت بیشتری پیدا خواهد کرد و باعث خواهد شد زنان حالت ضعف، انفعال و زیردست بودن را از خود دور سازند و در شرایطی مساوی، به لذّت جویی، لذّت دادن و لذّت گرفتن اقدام کنند.

پدران و مادران از همان ابتدا که کودک تفاوتی را میان خود و کودک دیگری از جنس مخالف می‏بیند، باید با توضیح صحیحی این تفاوت را تأیید کنند. وقتی کودک درمی‏یابد میان پسرها و دخترها تفاوت‏های آناتومیکی وجود دارد، فرصت خوبی برای تأکید روی تفاوت‏ها است، نه کاستن از آن تفاوت‏ها. آری، میان پسر و دختر تفاوت زیادی وجود دارد؛ دخترها یک‌جور ساخته شده‏اند و پسرها به‌گونه‌ای دیگر. این پیام باید آشکار و قطعی باشد تا از اغتشاش فکری کودک که ممکن است در شناختن هویت جنسی او پیش آید، جلوگیری شود.43

فرهنگ عمومی جامعه نیز باید این تفاوت را به خوبی برای پسر و دختر تبین کند؛ آن‌هم در زمانی که جامعه در مقایسه با خانواده‌ها تأثیر بیشتری بر نوجوانان و جوانان دارد. هنگام بلوغ تفاوت‏های جنسی به حدّاکثر خود می‏رسد. نوجوان دختر به صورت یک زن و نوجوانان پسر چون یک مرد ظاهر می‏شود و عمل می‏کند. در این زمان، فرد به تدریج در مقابل ادراک‌های دیگران واکنش نشان می‏دهد و تصویری را که به عنوان مذکر یا مؤنث بودن دارد، تقویت می‏کند.

به طور کلی، نقش جنسی آن جنبه از ویژگی‏های روانی و الگوهای رفتاری هر جنس است که از نظر اجتماعی مناسب جنس مذکّر یا مؤنث شناخته می‏شود و مفهوم تجریدی مرد یا زن ایدئال را که مطلوب فرهنگ است، دربرمی‏گیرد.44 بنابراین، آن‌چه در فرهنگ عمومی جامعه پذیرفته شده است، می‏تواند به پذیرش هویت جنسی دختر و پسر کمک کند. اگر در فضای جامعه نقش‏ها به درستی تعیین شده باشد و از زن انتظارات زنانه و از مرد انتظارات مردانه روا داشته شود، نقش آنها در تصویر ذهنیشان تثبیت می‏شود و آنچه انتظار است، همان اتفاق می‏افتد.

9. انزال زودرس

این اصطلاح وقتی به کار می‏رود که انزال قبل از دخول یا فوراً پس از آن، به‌طوری که لذت جنسی را مختل ‏کند، صورت گیرد. در بیشتر موارد، لذت بردن زن‏ها با انزال سریع مردها مختل می‌شود. بنابراین، با ارضا نشدن خسته و عصبانی می‏‌شوند و واکنش‏های منفی از خود نشان می‏دهند. انزال زودرس می‏تواند به صورت اولیه، یعنی به دلیل اضطراب و ضعف اعتماد به نفس یا ثانویه، یعنی فشارهای روحی، نگرانی‏های اقتصادی یا مصرف برخی داروها رخ‌ دهد.45 از آنجا که انزال زودرس می‏تواند مرد و زن را خشمگین سازد و زمینه‏های ناسازگاری را فراهم آورد، مناسب است روش‏هایی به کار برده شود که انزال به تأخیر افتد. اینک به بخشی از این روش‏ها اشاره می‏کنیم:

الف) قسمت پایین کلاهک آلت را می‏توان به صورت حلقه‏ای در برگرفت و به مدت 3 تا 4 ثانیه آن‌قدر فشار داد که احساس قریب‌الوقوع انزال و ارگاسم عقب‌نشینی کند و احساس درد غلبه کند. با تکرار این کار توسط مرد یا شریک جنسی او، انزال عقب می‏افتد و ارگاسم هماهنگ میان زن و شوهر به وقوع می‏پیوندد.

ب) استفاده از کاندوم باعث کاهش سطح تماس و فشار هنگام تماس می‏شود و بر همین اساس، انزال دیرتر انجام می‏گیرد.46

ج) نوازش‏ها و معاشقه‏های پیش از آمیزش را خیلی طولانی نکنید و تنها تا آن اندازه که همسرتان به مرحله آمادگی برسد، ادامه دهید.

د) به محض احساس نزدیک شدن به لحظة انزال، عضلات میان دو راه و مقعد خود را سست کنید.

ه‍ ) هنگام نزدیک شدن به مرحلة انزال، با دهان باز نفس آرام و عمیق بکشید.47

10. کم‌رغبتی جنسی

نوع اوّلیه پایین بودن میل جنسی که در زنان سردی مزاج نامیده می‏شود، نتیجة مشکلات در رشد روانی ـ جنسی است، و نوع دیگر آنکه ثانویه نامیده می‏شود، کاهشی است که شایع‏ترین علّت آن مشکلات روزمرّه در روابط با افراد است. اغلب زوج‏ها نمی‏دانند که رفتار جنسی آنها آینهٔ احساسات خوب و بد ناخودآگاهشان است. نیاز ظاهری یک مرد به محبّت زن، دشمنی‏ها را پنهان می‏کند. وقتی چنین فردی به طور دائمی نقش آرام‌بخش را بازی می‏کند، از عصبانیّتی که در درونش انباشته شده است، آگاه نیست؛ امّا تظاهر این عصبانیّت می‏تواند کاهش میل جنسی، انزال زودرس و حتی ناتوانی جنسی باشد.48

بی‏شک سردمزاجی را نباید عارضه‏ای ساده پنداشت؛ بلکه باید آن را پدیده‏ای بسیار پیچیده و مرموز به شمار آورد که دارای انواع و درجات گوناگونی است. برای پی‌بردن به کیفیت سردمزاجی، باید علّت‏های آن را بررسی کرد؛ علّت عمدة سردمزاجی زن، بی‏اطلاعی مرد و رفتارهای ناشیانة اوست. غالباً مرد نمی‏داند چگونه باید زن را برای دستیابی به اوج لذّت آماده کند و این ناآگاهی به‌خصوص در مورد نقاط حسّاس زن در به اوج رسیدن جنسی و انزال است. بیشتر مردها اطلاعاتشان از نزدیکی تنها دخول است.49 انزال هر زنی مستلزم شرایط خاصّی است. گاهی مستلزم کارهایی است که به ظاهر بی‏معنا و خنده‏آور جلوه می‏کند؛ امّا تا جایی که ممکن است و ممنوعیّتی از نظر شرعی و اخلاقی وجود ندارد، باید در تأمین آنها کوشید و به خواسته‏های زنان توجه کرد. البته توجه کردن به خواسته‏های آنان به معنای احتیاط‌کاری و شرمساری و تعارف نیست که زن و مرد همانند عبور از در اتاق یا سالنی به یکدیگر تعارف کنند. رابطة جنسی میان زن و مرد باید به‌گونه‏ای صریح باشد که آنان بدون تعارف به نهایت لذّت جنسی بیندیشند. اندیشیدن به نهایت لذّت جنسی نه تنها خودخواهی نیست، یک‌نوع فداکاری است.50 جایی که انسان در سایة اوج لذّت جنسی دیگران خود نیز به ارگاسم می‏رسد، به هیچ‌وجه خودخواه تلقّی نمی‏شود؛ بلکه تنها همانند مادری است که با اوج لذت فرزند خود، خود نیز به اوج لذّت می‏رسد. بنابراین، برای دور کردن از سردمزاجی که می‏تواند آسیب‏های فراوانی به زندگی وارد کند، مرد باید نهایت تلاش خود را به کار بندد.

11. آمیزش در دوران قاعدگی

ا فزون بر توصیه‏های اخلاقی و تبیین احکام شرعی در رساله‏های مراجع تقلید که هم‌بستری در دوران قاعدگی را منع کرده‏اند، از نظر روانی ـ جنسی نیز این امر خطرناک است؛ زن در این دوران، به‌ویژه در ابتدای آن دچار تنش، تخریب رحم، خون‌ریزی، ضعف و استعداد عصبانیت، خودکشی و انواع اختلالات روانی است.51 قبل از شروع عادت، وزن بدن زیاد می‌شود، دمای بدن کمی بالا می‌رود، پستان‌ها و مهبل سفت می‌شود و صورت برافروخته می‌شود. حدود بیست تا چهل درصد زنان در ایام عادت با مشکلاتی روبه‌رو هستند و تعادل ذهنی ندارند.52

کمی قبل از قاعدگی و در اوایل آن، نشانه‌هایی چون افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری، خستگی، خواب‌آلودگی، دردهای ناحیه شکم و کمر، سردرد، نفخ شکم، تغییر در اشتها و عصبانیّت دیده می‌شود. در این دوران، زن به مراقبت شدیدی نیاز دارد. چنان‌چه مردان به دلیل فشار غریزة جنسی، زنان خود را به برقراری رابطه جنسی وادار کنند، افزون بر اینکه از نظر شرعی کار حرامی انجام داده‏اند و به پرداخت کفّاره ملزم هستند، ـ زنان در این حالت مسئولیتی ندارند ـ زمینه را برای پرخاشگری و ناسازگاری زنان فراهم و زندگی را با آسیب جدّی مواجه ساخته‏اند. پس مناسب است برای تقویت آرامش در زندگی، از این آسیب‏ها جلوگیری کنند.

نتیجه‌گیری

تمایل جنسی به جنس مخالف امری طبیعی است که بی‌توجهی یا سرکوب کردن آن راهی نامناسب برای فرار از آسیب‌های آن است. باید این میل را به رسمیت شناخت و برای ارضای آن به صورت صحیح و کامل تلاش کرد. اسلام این نیاز را مناسب و مفید دانسته و به ارضای آن به شکل صحیح توصیه کرده است.

برای ارضای صحیح و دچار نشدن به آسیب‌های روابط جنسی، توصیه اسلام به بهره‌مندی از این غریزه و ارضای آن از طریق ازدواج و کنترل آن از طریق محدود کردن نگاه و حفظ حریم میان دو جنس است. ارضای مناسب و کنترل آن، می‌تواند مصونیت فردی و اجتماعی را به دنبال داشته باشد.

توجه به تفاوت‌های دو جنس در میل جنسی، بلوغ جنسی، فیزیولوژی و اندام‌های جنسی، تفاوت‌های روانی زن و مرد، ادراک، عواطف و انفعالات، امیال و گرایش‌ها که حیطة زیستی، روانی، عاطفی و غریزی آنها را مشخص می‌سازد، در تأمین نیاز جنسی و بهره‌مندی صحیح و دوری از آسیب‌های آن به‌شدت تأثیرگذار است.

نیازی که در رابطة جنسی زن و شوهر ارضا می‌شود، موجب می‌شود هریک به نقش خود در زندگی مشترک و تکلیفی که برعهده دارند، بهتر واقف شوند و این نوعی شخصیّت مطلوب را برای آنان پدید می‌آورد و عزت نفس و خودپندارة مثبت آنان را افزایش می‌دهد. بهره‌مندی از این رابطة سالم، آنها را از ارتباط ناسالم مصون می‌دارد و سلامتی و آرامشگری را به مثابه اصلی‌ترین هدف تحقق می‌بخشد.

آداب معنوی، مادی، ظاهری، باطنی و اخلاقی و عاطفی در زمینة بهره‌مندی از رابطة جنسی قابل دقت است. عمدة آرامش انسان در سایه توجهات خاص حضرت حقّ جلوه‌گر می‌شود. به همین دلیل، دعا، راز و نیاز با خدا، استعاذه به سوی خداوند منان از شر شیطان و دل سپردن به خدا و دستورهای او و تکیه کردن بر او، در رضایتمندی از زندگی زناشویی بسیار مفید است. آماده‌سازی روحی و روانی در بعد روحی، نظافت و زینت در بعد ظاهری، و آماده‌سازی جنسی در بعد غریزی، آداب یک رابطة خوب جنسی است.

برای رسیدن به آرامش در این رابطه، باید به ناهماهنگی همسران در زمینة جنسی توجه کرد. زن و شوهر باید روحیات یکدیگر را بشناسند تا دچار سوءتفاهم یا بدبینی در رابطه جنسی نشوند. نگاه ناعادلانه به روابط جنسی، بی‌توجهی به آموزه‌های دینی برای آماده‌سازی در زندگی زناشویی، به‌ویژه از ناحیه مردان، می‌تواند آسیبی جدّی به شمار آید. تنبلی و سستی در آرایش برای آسایش، در نظافت برای سلامت و در زینت برای رحمت، زندگی را از آرامش دور می‌سازد. شناخت راه‌کارها و مهارت‌ها برای واقع‌بینی نسبت به زن و مرد، به کار گرفتن روش‌های متناسب در تأمین نیازمندی‌های دو جنس و پذیرش هویت جنسی، ما را در دوری از آسیب‌ها کمک می‌کند.

ازدواج بهنگام، از عوامل قطعی هدایت رابطة جنسی و تعدیل آن است. ایجاد فرهنگ ازدواج بهنگام در جامعه می‌تواند نقش مؤثری در سالم‌سازی روابط جنسی داشته باشد.

منابع

ابن‌منظور محمدبن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1300 ق.

اسلامی‌نسب، علی، درمان‏های جنسی، تهران، نسل نو اندیش، 1381.

اوکانر، داگمار، زندگی موفق زناشویی و جنسی با همسر خود، ترجمهٔ قدیر گلکاریان، تهران، طلایه، 1382.

پیز، آلن و باربارا پیز، چرا مردان به حرف زنان گوش نمی‌کنند، ترجمهٔ محسن جده دوستان و آذر محمودی، تهران، فصل سبز، 1382.

تقدّمی، محمدرضا، خستگی جنسی، مشهد، مؤسسهٔ انتشارات کتاب درمانی، 1379.

حرّ عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، تهران، اسلامیه، 1347 ق.

حکیمی محمد و جمعی از نویسندگان، کتاب زن، تهران، امیرکبیر، 1381.

راجرز، دوروتی، روان‏شناسی کودک، ترجمهٔ غلامعلی سرمد، تهران، اتّحاد، 1357.

رزماری، لینکلن، از ناتوانی جنسی تا لذت جنسی، ترجمهٔ فرشاد نجفی‌پور، تهران، نسل نواندیش، 1381.

سقای بی‌ریا ناصر و همکاران، روان‌شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران، سازمان سمت، 1374.

صدوق، محمدبن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1413 ق.

کلینی، محمدبن یعقوب ، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ق.

گنجی، حمزه، روان‌شناسی تفاوت‌های فردی، تهران، بعثت، 1378.

گینات، هایم، جی، رابطهٔ بین والدین و کودکان، ترجمهٔ سیاوش سرتیپی، تهران، اطلاعات، 1368.

گینس، تام، اولین سال ازدواج، ترجمه آذر کارگاه، تهران، انتشارات تلاش، چ پنجم، 1374.

لینکلن رزماری، از ناتوانی جنسی تا لذت جنسی، ترجمهٔ فرشاد نجفی پور، تهران، نسل نواندیش، 1381.

مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفا، 1404 ق.

نوری، حسین، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسة آل البیت، 1408 ق.

هورنی کارن، روان‌شناسی زنان، ترجمهٔ سهیل سمی، تهران، ققنوس، 1382.

---

* استادیار دانشگاه کاشان [e-mail]

دریافت: 2/9/89 ـ پذیرش: 24/12/89

---

1. محمدبن یعقوب کلینى، کافى، ج 5، ص 321.

2. حسین نوری، مستدرک الوسایل، ص 306.

3. محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، ج 3، ص 626.

4. محمدبن یعقوب کلینی، همان، ج 5، ص 320.

5. محمدبن حسن حرّ عاملى، وسائل الشیعه، ج 2، ص 15.

6. همان، ج 20، ص 109.

7. همان، ص 29.

8. همان.

9. همان.

10. آلن پیز، چرا مردان به حرف زنان گوش نمی‌کنند، ص 294؛ ناصر بی‌ریا، روان‌شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، ج 2، ص 129.

11. محمدبن یعقوب کلینی، کافی، ج 5، ص 338.

12. همان، ج 20، ص 37.

13. همان، ج 20، ص 105.

14. همان، ج 20، ص 158.

15. همان، ج 20، ص 120.

16. محمدبن یعقوب کلینى، کافى، ج 3، ص 481.

17. محمدبن حسن حرّ عاملى، وسائل الشیعه، ج 20، ص 246.

18. على اسلامى‌نسب، درمان‏هاى جنسى، ص 81.

19. محمدبن حسن حرّ عاملى، همان، ج 2، ص 15.

20. همان، ج 30، ص 118.

21. محمدبن یعقوب کلینی، کافی، ج 5، ص 49-50.

22. همان. ص 119.

23. غضّ طرفه و بصره: کفّه و خفضه و کسره، لسان العرب.

24. غافر، 19.

25. محمدبن على صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 19.

26. همان، ج 3، ص 474.

27. همان.

28. همان، ج 4، ص 18.

29. همان.

30. همان، ص 19.

31. همان.

32. همان.

33. نهج البلاغه، ص 513.

34. تام گینس، اوّلین سال ازدواج، ترجمه آذر کارگاه، ص 170.

35 محمد حکیمی و جمعی از نویسندگان، کتاب زن، ص 41.

36. همان.

37. همان، 173.

38. على اسلامى‌نسب، درمان‏هاى جنسى، ص 52.

39. محمدبن حسن حرّ عاملى، وسائل الشیعه، ج 2، ص 15.

40. Gender identity disorder

41. على اسلامى‌نسب، درمان‏هاى جنسى، ص 68.

42. محمدرضا تقدّمى، خستگى جنسى، ص 31.

43. جى هایم،گینات، رابطه بین والدین و کودکان، ترجمه سیاوش سرتیپى، ص 118.

44. دوروتى راجرز، روان‏شناسى کودک، ترجمه غلامعلى سرمد، ج 2، ص 29.

45. رزماری لینکلن، از ناتوانى جنسى تا لذت جنسى، ترجمه فرشاد نجفى‌پور، ص 64.

46. على اسلامى‌نسب، درمان‏هاى جنسى، ص 66.

47. محمدرضا تقدّمى، خستگى جنسى، ص 131.

48. رزمارى، لینکلن، همان، ص 145.

49. محمدرضا تقدّمى، خستگى جنسى، ص 120.

50. داگمار اوکانر، زندگى موفق زناشویى و جنسى با همسر خود، ترجمهٔ قدیر گلکاریان، ص 291.

51. على اسلامى‌نسب، همان، ص 141.

52 کارن هورنی،روان‌شناسی زنان، ص 17؛ حمزه گنجی، روان‌شناسی تفاوت‌های فردی، ص

انتظارات زنان از شوهران:

انتظارات زنان در زندگی زناشویی از شوهرشان

زنان در زندگی زناشویی معمولا آرزو می کنند شوهرانشان درکشان کنند و بفهمند در ذهن آن ها چه می گذرد. گرچه نفوذ به ذهن زنان و شناختن همه جانبه آنان چندان آسان نیست، اما تلاش برای دستیابی به این شناخت همواره مورد تقدیر قرار گرفته است. از این رو در این مطلب قصد داریم در خصوص مواردی صحبت کنیم که هر خانمی مایل است همسرش در مورد او بداند و درک کند. پس با ما همراه باشید. با خواندن مطالب این ایمیل متوجه می شوید همسرتان از شما چه می خواهد ... 1. روزهای خاص را به خاطر داشته باشید مردان باید بدانند به یادداشتن روزهای خاص و داشتن رفتاری خاص در آن روز نه تنها ضرری ندارد، بلکه ارتباطشان را با همسرشان بهتر و صمیمی تر می کند. در حقیقت روزهای تولد، سالگردها یا هر تاریخ مهم دیگر ممکن است برای شما اهمیت زیادی نداشته باشد، اما برای همسرتان قطعا بسیار مهم است. 2. با هم به خرید بروید این یک واقعیت جهانی است که زنان عاشق خرید هستند. مهم نیست چه زمانی به خرید بروید، آنچه مهم است شادی خانم ها هنگام خرید است و آنچه این شادی را دوچندان می کند، همراهی مرد خانواده است؛ بنابراین به آقایان توصیه می شود به جای تنها گذاشتن همسرشان در زمان خرید، او را همراهی کرده و به او کمک کنند؛ چرا که مطمئنا بلافاصله پس از انجام خرید، با همسری شاد و خوشحال مواجه می شوند که بیشتر دوستشان دارد. 3. دوستان مهم هستند اگر همسرتان می تواند با دوستان شما کنار بیاید، پس چرا شما نتوانید؟! برای زنان، دوستانشان مثل خانواده دوم هستند و نظر دوستانشان برایشان مهم است؛ بنابراین به دوستانشان احترام بگذارید یا حداقل تلاش کنید با آن ها خوب باشید. 4. از نظر عاطفی در دسترس باشید زنان می خواهند شوهرانشان تکیه گاه عاطفی آن ها باشند؛ یعنی می خواهند زمانی که از نظر عاطفی ناراحت هستند، بتوانند بر روی او حساب کنند؛ پس به نوعی رفتار نکنید که انگار به فکر او نیستید و او باید خودش به تنهایی به حالت عادی بازگردد؛ پس به حرف هایش گوش کنید، درکش کنید و کنارش باشید. 5. آنچه برای او نمی پسندی، بر خود هم مپسند قانون باید برای همه قانون باشد. اگر نمی خواهید همسرتان با کسی هم کلام شود یا نمی خواهید او با شخص خاصی نشست و برخاست کند، آن قانون را در مورد خودتان نیز اعمال کنید. نگرش بدون جانب داری و تعصب، کلید رابطه توأم با شادی است. 6. حس شوخ طبعی تان را بهبود ببخشید اگر حس شوخ طبعی خوبی دارید، در مسیر موفقیت هستید؛ چون زنان معمولا مردان شوخ طبع را دوست دارند. اگر این خصوصیت را ندارید، بهتر است چند لطیفه یاد بگیرید و در فرصت مناسب برای همسرتان تعریف کنید. او را بخندانید و به این وسیله او را بیشتر عاشق خود کنید. 7. به او کمک کنید ممکن است زنان همیشه تقاضای لطف یا کمک نکنند، اما آن ها همیشه آرزو می کنند که شما دستشان را بگیرید و کمکشان کنید. اگر به همسرتان در کارها کمک کنید، او حس می کند، پیوند عاطفی عمیق تری با شما دارد و می تواند در صورت لزوم به شما تکیه کند. 8. از تلاش هایش قدردانی کنید گفتن حرف های خوب در مورد همسرتان چیزی از شما کم نخواهد کرد، اما اعتماد به نفس همسرتان را بالا می برد و خوشحالش می کند. بسیاری از مردان هنگامی که همسرشان مرتکب اشتباهی می شود، از او انتقاد می کنند، اما در قبال کارهای خوب از او قدردانی نمی کنند؛ پس بدانید زمانی که همسرتان لباس های مورد علاقه شما را می پوشد، برایتان هدیه می خرد یا غذای مورد علاقه تان را تهیه می کند، می خواهد کار غافلگیرکننده ای برای شاد کردن شما انجام دهد؛ پس از او قدردانی کنید تا برق عشق را در چشمانش ببینید. 9. هرگز او را احساساتی ننامید زنان از اینکه همسرشان آنها را احساساتی و حساس بنامند، بیزارند. شاید در مواقعی خاص عکس العمل افراطی نشان دهند، اما علتش این است که برای آن موضوع نگران هستند؛ پس به جای زدن اتهام احساساتی بودن به او، درکش کنید و در صورت امکان مشکلش را برطرف کنید. 10. شیک پوش باشید، اما زیاده روی نکنید زنان دوست دارند همسرشان شیک پوش باشد و خوش تیپ به نظر برسد؛ اما زیاده روی کردن در این کار زود ناراحتشان می کند؛ پس سعی کنید هیچ وقت لباس های خیلی تنگ یا رنگ هایی که خیلی جلب توجه می کنند، نپوشید. - حالا دیگر می دانید که برای خوشحال کردن همسرتان باید به چه نکاتی توجه کنید؛ البته تعداد این نکات، بسیار بیشتر از مواردی است که در این ایمیل ذکر کردیم. اما توجه و عمل به همین چند نکته ساده نیز می تواند رنگ و بوی دیگری به زندگی تان ببخشد. برگرفته از : مجله موفقیت

( پره اکلامپسی ) چیست؟

مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی یک بیماری جدی پزشکی و از عوارض دوران بارداری است که با فشار خون بالا و علائم آسیب به دیگر ارگانها، اغلب کلیه ها تشخیص داده می شود که می تواند پس از هفته 20 بارداری تا 7 روز پس از زایمان رخ دهد و باعث بالارفتن ناگهانی فشار خون شود که اگر درمان نشود می تواند برای مادر و نوزاد کشنده باشد و خطر ابتلا به پره اکلامپسی در دوران بارداری را می توان با حفظ یک رژیم غذایی سالم و پرهیز از غذاهای خاص کاهش داد.

علائم و نشانه های پره اکلامپسی چیست؟
علت پره اکلامپسی چیست؟
عوامل خطر مرتبط با پره اکلامپسی چیست؟
چگونه پره اکلامپسی تشخیص داده می شود؟
رژیم غذایی در مسمومیت حاملگی ( پره اکلامپسی )
خطرات رژیم غذایی در مسمومیت حاملگی ( پره اکلامپسی )
درمان پره اکلامپسی چیست؟
عوارض احتمالی ابتلا به پره اکلامپسی چیست؟
مراقبت پس از زایمان پره اکلامپسی
پیشگیری از پره اکلامپسی

علائم و نشانه های پره اکلامپسی چیست؟

نشانه های اولیه معمولا شامل:
فشار خون بالا ( فشار خون بالا )
پروتئین ( پروتئین در ادرار )
اگر چه بین 10٪ و 15٪ از همه زنان باردار فشار خون بالا را تجربه می کنند آن لزوماً به این معنی نیست که آنها به پره اکلامپسی مبتلا شده اند. گویاترین نشانه پره اکلامپسی، حضور پروتئین در ادرار است. با پیشرفت پره اکلامپسی، مادر می تواند ادم ( احتباس مایعات ) با تورم در دست ها، پاها، مچ پا و صورت را تجربه کند. تورم بخشی مشترک در هر بارداری، به خصوص در سه ماهه سوم و تمایل به گسترش در قسمت های پایین تر بدن مانند مچ پا و پا دارد این نشانه ها معمولا در صبح خفیف تر و در طول روز افزایش می یابد. این علائم پره اکلامپسی نیست در پره اکلامپسی ادم بسیار شدید و به طور ناگهانی رخ می دهد. سپس علائم و نشانه های مانند تاری دید ( گاهی اوقات همانند چراغ چشمک زن )، سردرد ( اغلب شدید )، بی قراری، درد زیر دنده ها، افزایش وزن سریع ( ناشی از ادم ) و استفراغ دیده می شود علامت اصلی ابتلا به پره اکلامپسی در جنین، رشد ضعیف آن است چرا که جریان خون به جفت محدود شده است.

علت پره اکلامپسی چیست؟

علت دقیق برای پره اکلامپسی هنوز هم به طور کامل شناخته شده نیست با این حال، شرایط پزشکی خاص مانند دیابت و فشار خون بالا می تواند مقدار جریان خون به جفت را محدود کند این تغییرات جریان خون می تواند باعث وارد شدن مقادیر بالایی از پروتئین های جفت به داخل جریان خون شود که می تواند سبب پره اکلامپسی شود عوامل خطر شامل چاقی، دیابت بارداری و سابقه خانوادگی ابتلا به پره اکلامپسی می باشد.

عوامل خطر مرتبط با پره اکلامپسی چیست؟

عوامل خطر شامل موقعیت ها، شرایط و یا محیط های که در آن شانس ابتلا به یک اختلال یا بیماری را افزایش می دهد می باشد. برای مثال، چاقی یک عامل خطر برای ابتلا به دیابت نوع 2 است ( اگر شما چاق هستید، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در شما بیشتر است )
عوامل مرتبط با ابتلا به پره اکلامپسی عبارتند از:
حاملگی اول - احتمال پره اکلامپسی در حاملگی اول به میزان قابل توجهی بالاتر از حاملگی های بعدی است.
فاصله بارداری - اگر بارداری دوم حداقل ده سال پس از اولین بارداری رخ دهد بارداری دوم بیشتر در معرض خطر ابتلا به پره اکلامپسی است.
سابقه خانوادگی - یک زن که خواهر یا مادر پره اکلامپسی داشته است بیشتر در معرض خطر آن است.
سابقه شخصی پره اکلامپسی - یک زن که به پره اکلامپسی در اولین بارداری خود داشته است دارای یک خطر بسیار بالاتر از داشتن شرایط یکسان در بارداری های بعدی است.
سن - زنان بالای 40 سال و نوجوانان، بیشتر احتمال ابتلا به پره اکلامپسی در مقایسه با سایر گروه های سنی را دارند.
شرایط خاص و بیماری – زنانی که مبتلا به دیابت، فشار خون بالا، میگرن و بیماری کلیوی هستند بیشتر احتمال ابتلا به پره اکلامپسی دارند.
چاقی - نرخ پره اکلامپسی در زنان چاق بسیار بالاتر است.
بارداری چندقلویی - اگر شما انتظار حداقل دو بچه را دارید، خطر بالاتر است.

چگونه پره اکلامپسی تشخیص داده می شود؟

برای تشخیص پره اکلامپسی هر دو این آزمایشات باید مثبت باشد.
فشار خون بالا - فشار خون زن خیلی بالا است.
فشار خون 140/90  میلی متر جیوه در دوران بارداری غیر طبیعی است.
پروتئین ( پروتئین در ادرار ).
نمونه ادرار 24 ساعت جمع آوری شده و مقدار پروتئین موجود در آن می تواند نشانه ای از شدت بیماری باشد.
دکتر نیز ممکن است تست های تشخیصی بیشتری را سفارش دهد.
آزمایش خون  برای چک کردن کبد و کلیه ها و لخته شدن خون انجام می شود.
سونوگرافی جنین -  بر پیشرفت کودک از نزدیک نظارت خواهد شد و مطمئن می شوند که او به درستی در حال رشد است.
تست بدون استرس - دکتر چک می کند که چگونه ضربان قلب کودک به حرکت واکنش نشان می دهد اگر ضربان قلب را افزایش می دهد 15 ضربه یا بیشتر در یک دقیقه به مدت حداقل 15 ثانیه دو بار، برای هر بیست دقیقه نشانه ی آن است که همه چیز احتمالا خوب است.

رژیم غذایی در مسمومیت حاملگی ( پره اکلامپسی )

خوردن یک رژیم غذایی غنی از کلسیم ممکن است به کاهش خطر ابتلا به پره اکلامپسی در دوران بارداری کمک کند منابع خوب کلسیم عبارتند از ( پنیر، شیر، ماست، کلم پیچ، کلم چینی، کلم بروکلی و غذاهای با کلسیم مانند آب میوه و غلات غنی شده ) خوردن غذاهای سرشار از ویتامین C و E نیز ممکن است به جلوگیری از ابتلا به پره اکلامپسی کمک کند این غذاها شامل ( طالبی، کیوی، غلات کامل، کلم، زرده تخم مرغ، دانه ها، ساردین، گوجه فرنگی و میوه های خانواده مرکبات ) می باشد

خطرات رژیم غذایی در مسمومیت حاملگی ( پره اکلامپسی )

غذاها و نوشیدنی های خاصی باید از رژیم غذایی در دوران بارداری حذف شود به خصوص اگر سابقه پره اکلامپسی در خانواده وجود دارد. غذاها و نوشیدنی هایی که پردازش شده ( قندهای تصفیه شده، کافئین و الکل ) ممکن است به پره اکلامپسی کمک کند. علاوه بر این، با داشتن یک رژیم غذایی ناکافی از ویتامین D ممکن است شانس ابتلا به پره اکلامپسی را افزایش دهد.
مصرف غذاهای ناسالم و داشتن اضافه وزن قابل توجه، می تواند خطر ابتلا به پره اکلامپسی را افزایش دهد چاقی سه برابر شانس پره اکلامپسی را افزایش می دهد متاسفانه، رژیم غذایی در دوران بارداری توصیه نمی شود. در عوض، برای یک زن باردار بهتر است بر روی مواد غذایی سالم تمرکز کند که افزایش وزن را محدود می کند.

درمان پره اکلامپسی چیست؟

پره اکلامپسی تا زمانی که کودک بدنیا نیاید درمان نمی شود. تا زمانی که فشار خون مادر پایین نیاید او در معرض خطر بیشتر سکته مغزی، خونریزی شدید، جداشدن جفت و تشنج می باشد. در برخی موارد، به خصوص اگر پره اکلامپسی در اوایل آغاز شده باشد زایمان ممکن است بهترین گزینه برای جنین نباشد. زنانی که در حاملگی های قبلی پره اکلامپسی داشته اند باید در جلسات قبل از تولد بیشتر شرکت کنند.
داروهای زیر ممکن است توصیه شوند:
ضد فشارخون - برای کاهش فشار خون تجویز می شود.
داروهای ضد فشار خون
داروهای مورد استفاده برای کنترل فشار خون مزمن بالا در دوران بارداری عبارتند از:
متیل دوپا .
نیفدیپین.
برخی داروهای ضد فشار خون در طول حاملگی خطرناک هستند اگر شما داروهای ضد فشار خون مصرف می کنید با دکتر خود در مورد ایمنی پزشکی صحبت کنید.
دیگر داروهای ضد فشار خون که ممکن است مورد استفاده قرار گیرد عبارتند از:
هیدرالازین - این دارو داخل وریدی به سرعت برای کاهش فشار خون به شدت بالا در دوران بارداری استفاده می شود.
لابتالول - این دارو داخل وریدی به سرعت برای کاهش فشار خون به شدت بالا در بیمارستان است این دارو خوراکی برای کنترل فشار خون بالا در دوران بارداری نیز داده می شود.
کاهش فشار خون بیش از حد یا بیش از حد سریع می تواند جریان خون را به جفت را کاهش دهد و باعث مشکلاتی برای کودک شود بنابر این داروها برای جلوگیری از فشار خون به شدت بالا، ممکن است برای زندگی شما یا کودک شما تهدید کننده باشد.
کورتیکواستروئیدها - اگر مادر مبتلا به سندرم HELLP یا پره اکلامپسی باشد، این داروها ممکن است کارکرد پلاکت و کبد را فراهم کنند که طول بارداری را افزایش می دهد. همچنین سبب سرعت توسعه ریه نوزاد می شوند و این مهم است که اگر نوزاد قبل از موعد مقرر به دنیا آمد مشکلات ریه نداشته باشد معمولا بهترین درمان برای سندرم HELLP است زایمان در اسرع وقت است.
 ضد تشنج ها - در موارد شدید، به منظور جلوگیری از تشنج برای اولین بار، دکتر ممکن است سولفات منیزیم تجویز کند.
استراحت - اگر تا زمان زایمان مدت زیادی باقی مانده است و نشانه های او خفیف است پزشک ممکن است توصیه به استراحت در رختخواب نماید این کمک می کند تا فشار خون پایین بیاید و به نوبه خود باعث افزایش جریان خون به جفت می شود که به نفع کودک است.
بعضی از زنان فقط توصیه به دراز کشیدن در رختخواب می شوند و تنها نشستن و یا ایستادن را هنگامی که واقعاً نیاز دارند انجام می دهند دیگران ممکن است اجازه به نشستن در صندلی، مبل یا تخت داشته، اما فعالیت های فیزیکی خود را باید به شدت محدود نمایند.
فشار خون و آزمایش ادرار به طور منظم انجام شود. نوزاد نیز از نزدیک بررسی شود.
در موارد شدید مادر ممکن است در بیمارستان بستری شود که در بیمارستان در بستر استراحت و بطور مستمر از نزدیک نظارت خواهند شد.
اگر تشخیص پره اکلامپسی است و نزدیک به پایان بارداری باشد پزشکان ممکن است به زایمان در اسرع وقت توصیه نمایید.
در موارد بسیار شدید برای بهبود جریان خون رحم و جلوگیری از تشنج است. در هنگام زایمان، ممکن است سولفات منیزیم به مادر داده شود.
علائم پره اکلامپسی در عرض چند هفته بعد از زایمان رفع خواهد شد.

عوارض احتمالی ابتلا به پره اکلامپسی چیست؟

اگر پره اکلامپسی درمان نشود خطر عوارض جدی وجود دارد..
سندرم HELLP - که می تواند به سرعت، برای هر دو مادر و نوزاد تهدید کننده حیات باشد. HELLP همولیز، بالا رفتن آنزیم کبد و تعداد کم پلاکتها است. این یک اختلال کبد و لخته شدن خون است که اغلب پس از زایمان رخ می دهد اما می تواند در هر زمان پس از هفته بیستم حاملگی ظاهر شود. خیلی به ندرت، ممکن است از قبل رخ دهد. تنها راه برای درمان موثر سندرم HELLP زایمان در اسرع وقت است.
جریان خون ضعیف به جفت - اگر رسیدن جریان خون به جفت کاهش یابد کودک نمی تواند اکسیژن و مواد مغذی ضروری را بدست آورد که ممکن است سبب رشد آهسته تر، مشکلات تنفسی و تولد زودرس شود.
جداشدن زودرس جفت - جفت از دیواره داخلی رحم جدا می شود. در موارد شدید، خونریزی شدید می تواند به جفت آسیب برساند. هر گونه صدمه به جفت ممکن است زندگی کودک و مادر را در معرض خطر قرار دهد.
اکلامپسی - اساساً ترکیبی از پره اکلامپسی و تشنج (تشنج) است. بیمار ممکن است درد در زیر دنده ها در سمت راست بدن، سردرد شدید، تاری دید، گیجی و کاهش هوشیاری داشته باشد در صورت عدم درمان بیمار در معرض خطر رفتن به کما، آسیب دائمی مغز و مرگ قرار می گیرد. شرایط برای نوزاد نیز تهدید کننده زندگی است.
بیماری های قلبی عروقی - زنانی پره اکلامپسی در معرض خطر بالاتر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی بعد از آن می باشند.

مراقبت پس از زایمان پره اکلامپسی

اگر شما پره اکلامپسی متوسط تا شدید دارید خطر ابتلا به تشنج ( اکلامپسی ) برای 24 تا 48 ساعت اول پس از زایمان ادامه می یابد. ( در موارد بسیار نادر، تشنج بعداً در دوران پس از زایمان گزارش شده است ) بنابر این ممکن است سولفات منیزیم به مدت 24 ساعت پس از زایمان ادامه یابد.
فشار خون به احتمال زیاد چند روز پس از زایمان به حالت عادی بر می گردد در موارد نادر می تواند 6 هفته یا بیشتر طول بکشد مگر اینکه شما دارای فشار خون بالای مزمن باشید. برخی از زنان 6 هفته پس از زایمان هنوز فشار خون بالا دارند و در بلند مدت به سطح عادی بازگشت می نماید.
اگر فشار خون شما هنوز هم پس از زایمان بالا باشد ممکن است یک داروی فشار خون به شما داده شود. بعد از آن شما نیاز به معاینات منظم پزشکی دارید.

پیشگیری از پره اکلامپسی

پژوهشگران در حال مطالعه برای راه های پیشگیری از پره اکلامپسی هستند اما تا کنون، هیچ استراتژی روشن پدید نیامده است. خوردن نمک کمتر، تغییر در فعالیت های خود، محدود کردن کالری، مصرف سیر و یا روغن ماهی خطر را کاهش نمی دهد. مفید بودن افزایش مصرف ویتامین C و E نشان داده نشده است و تحقیقات بر روی ویتامین D در حال پیشرفت است. با این حال در بعضی از موارد، شما ممکن است قادر به کاهش خطر ابتلا به پره اکلامپسی باشید با:
آسپرین با دوز پایین - اگر شما در حاملگی های قبلی پره اکلامپسی داشتید که در نتیجه قبل از هفته 34 بارداری منجر به زایمان شده است و یا ابتلا به پره اکلامپسی در بیش از یک حاملگی قبلی دارید دکتر شما ممکن است توصیه  به مصرف دوز پایین آسپرین بین 60 و 81 میلی گرم روزانه شروع با تاخیر در اوایل سه ماهه سوم نماید.
مکمل های کلسیم - در برخی از جمعیت ها، زنانی که کمبود کلسیم قبل از بارداری دارند و در دوران بارداری به اندازه کافی نمی توانند کلسیم را از طریق رژیم غذایی خود دریافت کنند ممکن است از مکمل های کلسیم برای جلوگیری از ابتلا به پره اکلامپسی بهره مند شوند.
این مهم است که شما هیچ کدام از داروها، ویتامین ها یا مکمل ها را نباید بدون مشورت با دکتر خود مصرف کنید.
قبل از اینکه باردار شوید به خصوص اگر شما در حاملگی قبلی پره اکلامپسی داشتید یک ایده خوب این  است که اگر اضافه وزن دارید وزنتان را کاهش دهید و مطمئن شوید که اگر دیابت دارید به خوبی کنترل می شود.
هنگامی که شما حامله هستید از خود و کودکتان از طریق مراقبت های اولیه و به طور منظم قبل از تولد مراقبت کنید. اگر پره اکلامپسی زود تشخیص داده شود برای جلوگیری از عوارض و ایجاد بهترین انتخاب برای شما و کودکتان همکاری شما با پزشکتان لازم است.

مسمومیت حاملگی

مسمومیت حاملگی یک مشکل شایع در حاملگی است که یک زن را در هر ۷ حاملگی مبتلا می کند. این وضعیت با فشار خون بالا و پروتئین اضافی در ادرار بعد از هفته ۲۰ حاملگی. به آن مسمومیت یا فشار خون ناشی از بارداری گفته می شود.
مسمومیت حاملگی در صورتی که درمان نشده باقی بماند، می تواند منجر به عوارض جدی و کشنده برای شما و جنین متولد نشده تان باشد. مسمومیت حاملگی و دیگر اختلالات فشار خون در طی حاملگی علت اولیه ناخوشی ها و مرگ مادر و شیرخوار هستند.
تنها درمان مسمومیت حاملگی زایمان نوزاد است. بعد از تولد نوزاد، معمولاً فشار خون در عرض چند روز به حالت طبیعی باز می گردد. بنابراین راه حل بدیهی در زمانی که مسمومیت حاملگی نزدیک به انتهای بارداری است زایمان می باشد. به هر حال اگر برای شما زود تر تشخیص مسمومیت حاملگی داده شود، درمان، محتاطانه تر است. شما و پزشکتان باید با کارهای ظرافتمندانه بدون آنکه شما و جنینتان در معرض عوارض جدی قرار گیرید، حاملگی را طولانی کنید تا جنین شما زمان بیشتری برای نمو یافتن داشته باشد.
● علائم و نشانه ها
علائم مسمومیت حاملگی فشار خون بالا و حضور پروتئین در ادراربعد از هفته ۲۰ حاملگی است. ممکن است مراقب بهداشتی شما در یکی از ویزیتهای مراقبت پیش از بارداری شما این مشکل را در شما مشخص نماید.
● سایر نشانه ها که قابل توجه نیستند ولی ممکن است آنها را تجربه کنید موارد زیر هستند:
▪ سردرد شدید
▪ تغییر در بینایی، شامل از دست دادن زود گذر بینایی، تاری دید یا حساسیت به نور
▪ درد قسمت بالایی شکم، معمولاً زیر دنده ها و در سمت راست
▪ اضطراب غیر قابل انتظار
▪ تهوع یا استفراغ
▪ سرگیجه
▪ کاهش دفع ادرار
ورم به ویژه در دستها و پاها قبلاً به عنوان اولین نشانه مسمومیت حاملگی در نظر گرفته می شد. اما از آنجا که ورم در موارد بسیاری از حاملگی های طبیعی نیز دیده می شود، دیگر به عنوان یک نشانه قابل اعتماد در نظر گرفته نمی شود. به هر حال وزن گیری ناگهانی مشخصاً بیش از ۹۰۰ گرم در هفته یا بیش از ۲۷۰۰ گرم در ماه می تواند اولین علامت مسمومیت حاملگی باشد.
مسمومیت حاملگی می تواند به تدریج یا ناگهانی بروز کند. ممکن است در اولین نیمه حاملگی یا حتی در اولین ورزهای پس از تولد نوزاد اتفاق افتد اما بیشترین موقع بروز آن در آخرین هفته های بارداری است و معمولاً مدت کوتاهی پس از زایمان از بین می رود. در بعضی موارد چند روز یا چند هفته طول می کشد تا فشار خون کاملاً طبیعی شود.
● دیگر اختلالات فشار خون در طی حاملگی
پزشکان مسمومیت حاملگی را یک مورد از هر ۴ اختلال فشار خونی که طی بارداری اتفاق می افتد در نظر می گیرند. سه مورد دیگر در اینجا آورده می شود:
● فشار خون حاملگی
زنانی که فشار خون حاملگی دارند، دچار فشار خون بالا هستند اما در ادرار پروتئین ندارند. در بسیاری موارد فشار خون بالا خفیف است و در مراحل انتهایی بارداری رخ می دهد. اگر برای شما تشخیص فشار خون بارداری داده شده است پزشک ممکن است پروتئن ادرار شما را مرتب اندازه گیری نماید که اگر وجود داشته باشد نشانه این است که فشار خون حاملگی به شمت مسمومیت حاملگی پیشرفت کرده است. از هر چهار زن مبتلا به فشار خون بارداری یک زن دچار مسمومیت حاملگی می شود.
● فشار خون مزمن
فشار خون مزمن فشار خون بالایی است که پیش از هفته بیستم بارداری اتفاق می افتد و تا پس از هفته ۱۲ از زایمان ادامه می یابد. در بعضی موارد زنان قبل از حاملگی می دانند که مبتلا به فشار خون مزمن هستند. اما در اکثر موارد زنان دچار فشار خون پر دوام پیش از بارداری برای این مشکل ارزیابی نمی شوند.
فشار خون بالای آنها طی مراقبتهای پیش از تولد شناسایی می شود، اما از آنجا که فشار خون بالا معمولاً در اووایل بارداری کم است ممکن است در ابتدا شناسایی نشود. فشار خون بالای مزمن به علت حاملگی رخ نمی دهد. اگر بعد از زایمان از بین نرود احتمالاً در تمام مدت به آن مبتلا بود اید اما تشخیص داده نشده است.
● مسمومیت حاملگی ایجاد شده بر روی فشار خون بالای مزمن
این اصطلاحی است برای زنانی که دچار فشار خون بالای مزمن پیش از بارداری هستند و طی بارداری در ادرار خود پروتئین پیدا می کنند. این نام در مورد زنان دچار فشار خون بالا و پروتئین در ادرار از پیش از بارداری باشند نیز در صورتیکه افزایش قابل توجهی در هر کدام از این مشکلات طی نیمه دوم بارداری وجود داشته باشد، به کار می رود.
اگر برای شما هر یک از این ۳ مورد اختلال فشار خون تشخیص داده شود پزشکتان به دقت از شما و جنینتان مراقبت خواهد کرد. او در مورد انتخابهای درمانی ممکن و خطرات نیز توضیح می دهد.
این اختلالات تشابهاتی با مسمومیت حاملگی دارند اما دقیقاً مانند هم نیستند.
● علتها
نام مسمومیت حاملگی که جدیداً به آن پیش تشنج بارداری گفته می شود، به این دلیل گذاشته شد که تصور می شد این مشکل توسط یک سم در خون زن باردار ایجاد می شود. اما امروزه پزشکان و محققین می دانند که پیش تشنج بارداری به دلیل سم ایجاد نمی شود.
آنها این فرضیه بی ارزش را به وسیله تعداد زیادی از فرضیات دیگر در مورد اینکه چه چیزی باعث ایجاد پیش تشنج بارداری می شود جایگزین کرده اند. اما هنوز علیرغم مطالعات گسترده علت واضحی وجود ندارد.
● علل ممکن عبارتند از:
▪ جریان خون ناکافی به رحم شما
▪ آسیب به رگهای خونی
▪ آسیب به مخاط رگهای خونی
▪ قطع هورمونهایی که رگهای خونی را نگهداری می کنند.
▪ اشتباهی توسط دستگاه ایمنی شما
▪ تغذیه نامناسب
▪ کمبود کلسیم یا منیزیوم
● عوامل خطر
بزرگترین عامل خطر برای پیش تشنج بارداری حامله شدن است. عوامل خطر دیگر شامل:
▪ سابقه پیش تشنج بارداری
▪ سابقه خانوادگی یا فردی پیش تشنج بارداری خطر بروز مشکل را در شما بیشتر می کند.
● اولین حاملگی
شانس بروز پیش تشنج بارداری در صورتیکه این حاملگی اول شما باشد، یا حاملگی اولتان با همسر جدیدی باشد یا اولین حاملگی شما بعد از ۱۰ سال یا بیشتر باشد.
● سن
خطر پیش تشنج بارداری در شما در صورتیکه جوانتر از ۲۰ سال یا بیش از ۳۵ سال دارید بیشتر می شود.
● چاقی
داشتن شاخص توده بدنی بیش از ۳۰ عامل خطری برای پیش تشنج بارداری است.
● حاملگی های متعدد
پیش تشنج بارداری در زنانی که دو قلو، سه قلو یا یبشتر دراند بیشتر اتفاق می افتد.
● سابقه وضعیتهای خاص
داشتن وضعیتهای خاص پیش از حامله شدن می تواند عامل خطری برای پیش تشنج بارداری باشد. این موارد شامل افزایش فشار خون مزمن، دیابت، بیماری کلیه یا بیماری بافت همبند مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید.
● چه وقت باید به دنبال توصیه پزشکی بود
زمانی که باردار هستید، احتمالاً بعضی ناراحتی ها را تجربه می کنید. سردرد، تهوع و درد های مختلف شایعند. بنابراین مشکل است که بدانیم چه زمانی نشانه های جدید فقط بخشی از یک حاملگی هستند و چه وقت نشانه ای از یک مشکل جدی هستند. خصوصاً در حاملگی اول شما. بهترین سیاست این است که به غریزه خود اعتماد کنید و اگر احساس خوبی ندارید آن را با مراقب بهداشتی خود در میان بگذارید.
به محض اینکه دچار سردرد شدید، تاری دید یا درد شدید در ناحیه شکم خود شدید به مراقب بهداشتی خود مراجعه کنید. عوارض جدی پیش تشنج بارداری می تواند پیش از نشانه های پیش تشنج بارداری اتفاق افتد و تا زمانی که وضعیت کاملاً جدی نشده متوجه چیزی نمی شوید.● غربالگری و تشخیص
پیش تشنج بارداری معمولاً طی یک اندازه گیری معمولی فشار خون و آزمایش ادرار به طور غیر منتظره ای خود را نشان می دهد. بنابراین اهمیت دارد که مرتب مراقبت پیش از تولد را درخواست نمایید.
در صورتیکه بعد از هفته ۲۰ حاملگی فشار خون بالا داشته باشید و در ادرارتان پروتئین دیده شود برای شما تشخیص پیش تشنج بارداری گذارده می شود. فشار خون طبیعی رد زنان حامله زیر ۸۵/۱۳۰ میلی متر جیوه است. فشار خونی که ۹۰/۱۴۰ میلی متر جیوه یا بیشتر باشد بیش از حد طبیعی در نظر گرفته می شود. به هر حال تنها یکبار اندازه گیری فشار خون در این دامنه به معنای ابتلا به پیش تشنج بارداری نیست. اگر یکبار فشار خون شما بالاتر از حد طبیعی خوانده شد یا از دامنه معمول فشار خون شما بالاتر بود، مراقب بهداشای شما به دقت ارقام فشار خون شما را کنترل خواهد نمود. ممکن است از شما خواسته شود که برای اندازه گیری های دیگر فشار خون و اندازه گیری پروتئین ادرار مراجعه نمایید.
اگر پیش تشنج بارداری دارید، مراقب بهداشتی شما ممکن است بخواهد چند آزمایش خونی برای آنکه ببیند کلیه ها و کبد تان فعال هستند و خون شما تعداد طبیعی سلولهای کمک کننده به انعقاد (پلاکت) را دارد درخواست نماید. مراقب بهداشتی تان ممکن است مراقبت نزدیک برای رشد جنین شما که معمولاً سونو گرافی است را درخواست نماید. این آزمایش امواج صوتی با فرکانس بالا را ترکیب می کند و پردازش رایانه ای برای تولید تصاویری از داخل رحم بر روی آن انجام می شود.
ممکن است نیاز به تستی به نام تست بدون استرس یا پروفایل بیوفیزیکی برای تعیین اینکه جنین اکسیژن و مواد غذایی را به طور طبیعی دریافت می کند انجام دهید خصوصاً زمانی که به موعد زیامان مزدیک می شوید. تست بدون استرس یک تست غیر تهاجمی است که استرسی را به جنین تحمیل نمی نماید. در حقیقت برای شما نیز استرس زا نخواهد بود. این آزمایش کمتر از ۳۲۰ دقیقه طول می کشد و نیاز به بستری ندراد. یک رویه ساده است که این نکته را که جنین شما هر چند وقت یکبار حرکت می کند و ضربان قلبش چه میزان با حرکت افزایش می یابدا بررسی می کند.
پروفایل بیوفیزیکی ترکیبی از سونو گرافی و تست بدون استرس است که اطلاعات بیشتری درباره تنفس، سفتی، حرکت جنیپنتان و میزان مایع آمنیوتیک در رحم شما به دست می دهد.
● عوارض
بیشتر زنان دچار پیش تشنج بارداری نوزادان سالمی را به دنیا می آورند. اما پیش تشنج بارداری یک وضعیت خطرناک است که می تواند به دو وضعیت خطرناک و برخی مشکلات برای جنین شما منتهی گردد. هر چه پیش تشنج بارداری شما شدید تر باشد و در زمان زودتری در حاملگی اتفاق بیفتد خطرات بیشتری برای شما و نوزادتان وجود خواهد داشت.
● سندرم HELLP
سندرم HELLP یکی از دو عارضه خطرناک پیش تشنج بارداری است. این سندرم شامل موارد زیر است:
▪ همولیز
▪ افزایش آنزیمهای کبدی
▪ شمارش پایین پلاکتی
نشانه های HELLP شامل تهوع و استفراغ، سردرد و درد قسمت بالایی شکم است. این سندرم در حدود ۱۲ درصد زنان دچار پیش تشنج بارداری ایجاد می شود و میتواند بلافاصله تهدید کننده زندگی شود. می تواند نجر به نارسایی کبدی و مشکلات انعقادی گردد که می تواند خطر بیشترمرگ را برای شما و جنینتان ایجاد کند. این سندرم به خصوص از این لحاظ خطرناک است که می تواند پیش از نشان دادن علائم و نشانه های پیش تشنج بارداری رخ دهد.
● تشنج بارداری
دومین عارضه خطرناکی که در پیش تشنج بارداری می تواند ایجاد شود تشنج بارداری است که اساساً پیش تشنج بارداری به علاوه تشنج است. این وضعیت تهدید کننده حیات می تواند زمانی که علائم و نشانه های پیش تشنج بارداری کنترل شده نیستند وری دهد. تشنج بارداری می تواند به طور دائمی اندامهای حیاتی مانند مغز، کبد و کلیه ها را آسیب بزند. اگر درمان نشده باقی بماند، این وضعیت می تواند باعث کوما، آسیب مغزی و مرگ برای شما یا جنینتان شود.
پیش تشنج بارداری نامش را به این دلیل که به عنوان عارضه ای که منجر به تشنج بارداری می شود گرفته است. اما امروزه پزشکان می دانند که این پیشروی قابل اجتناب است. در واقع اکلامپسی در بسیاری کشورها نادر است.
● علائم ونشانه های هشدار دهنده اکلامپسی شامل موارد زیر است:
▪ درد در قسمت بالا و راست شکم
▪ سردرد شدید
▪ مشکلات بینایی شامل دیدن نورهای برق زننده
▪ تغییر وضعیت هوشیاری شامل کاهش هوشیاری
● مشکلات جنین
پیش تشنج بارداری بر رگهای خونی حمل کننده اکسیژن به جفت اثر می گذارند. اگر جفت شما خون کافی دریافت نکرده است جنین شما ممکن است اکسیژن و مواد مغذی کمتری دریافت نماید. این می تواند رشد جنین را کم کند و یا باعث وزن کم هنگام تولد شود. پیش تشنج بارداری سردسته علل تولد پیش از موعد نیز می باشد.
بعلاوه پره اکلمپسی خطر جدایی بند ناف را افزایش می دهد که در آن بند ناف از دیواره داخلی رحم پیش از زایمان جدا می شود. جدایی شدید می تواند خونریزی شدید ایجاد کند که می تواند مادر و جنین را وارد شوک کند. این وضعیت نادر ولی تهدید کننده حیات مادر و جنین است و نیاز به توجه پزشکی فوری دارد.
به طور نادر پره اکلامپسی می تواند بر جنین اثرات زود تر و شدیدتری از مادر بگذارد. بنابراین برای پزشکتان بسیار مهم است که به دقت مراقب جنین شما حتی زمانی که به نظر می رسد پره اکلامپسی خفیف اشت باشد.
● درمان
تنها درمان پره اکلامپسی زایمان است. بعد از زایمان معمولاً فشار خون در عرض چند روز به سطح طبیعی بر می گردد. بنابراین زایمان برای مادر که در خطر افزایش یافته تشنج، قطع بند ناف و خونریزی شدید است تا زمان طبیعی شدن فشار خون او مفید است.
البته زایمان زمانی که اوایل بارداری است می تواند بهترین فکر برای جنین تان نباشد. بنابراین پزشکتان تعیین می کند که چه مدت دیگر پیش از القای زایمان تا پایان نمو جنین شما باقی است. ایده آل این است که پزشکتان وضعیت شما را کنترل کند تا به ۳۶ هفته بارداری برسید. در بیشتر موارد منتظر ماندن امکان ندارد و لازم است که شما زودتر تحت القای زایمان یا سزارین قرار گیرید.
● استراحت در بستر: به دست آوردن زمان برای رشد جنین
اگر شما به پایان بارداری خود نزدیک نیستید و مبتلا به پره اکلامپسی خفیف هستید پزشکتان تلاش خواهد کرد که زایمان را تا زمانی که جنین شما وقت بیشتر برای بالغ شدن داشته باشد به تعویق بیندازد. در این حالت وضعیت شما می تواند در خانه با استراحت در بستر و مراقبت منظم از فشار خون کنترل شود.
قوانین استراحت در بستر بستگی به وضعیت فردی خود شما دارد. ممکن است لازم باشد در بستر دراز بکشید و فقط در موارد ضروری به حالت نشسته یا ایستاده در آیید. یا ممکن است توصیه به نشستن بر روی نیمکت شوید تا فعالیتتان محدود گردد. استراحت در بستر می تواند جریان خون رسیده به جفت را افزایش داده و در کل فشار خون شما را کم کند بنابراین می تواند راه موثری برای دادن وقت بیشتر به جنین جهت رسیده شدن است.
مراقب بهداشتی شما ممکن است بخواهد چند بار در هفته شما را ببیند تا فشار خون، پروتئین ادرار و وضعیت جنین شما را بررسی کند.
موارد شدیدتر پره اکلامپسی غالباً نیاز به استراحت در بیمارستان دارند. در بیمارستان تحت تستهای بدون استرس یا پروفایل بیوفیزیکی برای مراقبت از خوشحالی جنینتان قرار گیرید.

ترجمه: دکتر رها پازکی شهریور ۸۴

منبع : دانشگاه علوم‌پزشکی بوشهر

علایم مسمومیت دوران بارداری/ خطراتی که موجب زایمان زودرس می‌شود

رئیس بخش زنان و زایمان بیمارستان شریعتی با بیان دلایل ابتلا به مسمومیت بارداری، گفت: عدم مصرف نمک برای کنترل فشار خون کفایت می‌کند، اما نمی‌توان گفت مسمومیت حاملگی با نمک ایجاد می‌شود.

اشرف آل‌یاسین در گفت‌وگو با خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری فارس، با اشاره به مسمومیت دوران بارداری اظهار داشت: افزایش وزن ناگهانی در یک هفته که معمولاً 2.5 کیلوگرم است نشانه‌ هشداردهنده‌ای محسوب می‌شود که بر اساس آن باید توسط پزشک متخصص بررسی شود.

وی ادامه داد: معمولاً زنان باردار در این شرایط احساس تورم می‌کنند و پس از جمع‌آوری ادرار 24 ساعته دفع پروتئین در آنها بررسی می‌شود.

وی افزود: فشار خون بالا که می‌تواند منجر به مسمومیت دوران بارداری شود چنانچه خفیف باشد بیمار را رها نکرده و آن را تحت نظر می‌گیریم، اما چنانچه فردی پیش از ابتلا به مسمومیت دوران بارداری فشار خون 9 و 10 داشته باشد چنانچه به فشار خون سیستول او 30 میلی‌متر و به فشار خون دیاستولش 15 میلی‌متر اضافه شود باید تحت نظر باشد.

مدیر گروه زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشکی تهران تصریح کرد: زنان بارداری که دچار مسمومیت دوران بارداری می‌شوند باید هفته‌ای یک یا 2 بار تحت نظر گرفته شده و از آنها آزمایش خون جهت پیشگیری از افت پلاکت و آنزیم کبدی انجام شود.

وی ادامه داد: وضعیت نگران کننده وقتی اتفاق می‌افتد که علاوه بر فشار خون آنزیم‌های کبدی و پروتئین نیز بالا برود و رشد جنین عقب بیفتد در این شرایط باید فرد بستری شود.

این فلوشیپ نازایی اظهار داشت: زنانی که در هفته 34 تا 36 بارداری قرار دارند چنانچه در این وضعیت قرار بگیرند باید زایمان کنند و ختم حاملگی انجام شود چنانچه جنین نارس باشد چند روزی در دستگاه نگهداری می‌شود. بنابراین مادرانی که در این شرایط قرار دارند باید در بیمارستان‌هایی که درجه 3 هستند و مراکز NICU‌،‌ICU و متخصص زنان پره‌ناتال و بخش قلب دارد نگهداری شود. حتی گاهی نیاز است برای نجات جان مادر بچه‌ را دربیاوریم.

این جراح و متخصص زنان گفت: چنانچه مادری زمینه فشار خون داشته باشد و مسمومیت دوران بارداری نیز ایجاد شود پیش آگهی بدتری خواهد داشت که این شرایط معمولاً در زنان مسن دیده می‌شود.

وی افزود: تشنج دوران بارداری نیز ممکن است به این شرایط اضافه شود که ممکن است موجب خونریزی مغزی و کما برای مادر شود.

مدیر گروه زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: اولین تشنج معمولاً پیش آگهی خوبی دارد اما سایر تشنج‌ها باید با داروهای ضد تشنج که سولفات منیزیم است درمان شود. در این دوران آزمایشهای مختلف انجام و در صورت نیاز ختم حاملگی داده می‌شود.

وی ادامه داد: همچنین به دلیل اینکه این زنان در زمان زایمان قرار ندارند و دهانه رحمشان بسته است اگر نتوانند ظرف 4- 3 روز زایمان کنند آنها را سزارین می‌کنیم.

رئیس بخش زنان و زایمان بیمارستان دکتر شریعتی با بیان خود مراقبتی در زمینه عدم ابتلا به مسمومیت دوران بارداری اظهار داشت: زنانی که اقدام به بارداری می‌کنند باید از نظر ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بررسی شوند و چنانچه فشار خون بالایی دارند مدام تحت نظر باشند.

وی ادامه داد: همچنین حوالی 20 هفتگی سونوگرافی انجام داده و خونرسانی به جنین را بررسی کنند. گاهی شریان رحمی خوب عمل نکرده و خونرسانی را به جنین انجام نمی‌دهد بنابراین زنانی که دچار فشار خون حاملگی هستند باید از آسپرین استفاده کنند.

وی افزود: برخی مقالات مصرف کلسیم، ویتامین D و امگا 3 را پیشنهاد می‌دهند اما شواهد آن را تأیید نمی‌کند. به نظر می‌رسد عدم مصرف نمک برای کنترل فشار خون کفایت می‌کند اما نمی‌توان گفت مسمومیت حاملگی با نمک ایجاد می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: زنان باردار از هفته اول تا 32 هر ماه باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند. زمان مراجعه از 32 تا 36 هفتگی هر دو هفته یک بار و بعد از آن نیز هر هفته خواهد بود.

انتهای پیام/